سياسى و در شبهه ها و شبهات فكرى و اعتقادى و تشخيص صحيح مسائل، نياز به معرفت، بصيرت و تقوى و سفينه نجات و چراغ هدايت دارد. پيروى از هواى نفس و آمال وآرزوهاى طولانى و دراز، آفت بزرگ تشخيص حق و عمل به آن است. «إِنَّ أَخْوَفَ مَا أَخَافُ عَلَيْكُمْ خَلَّتَانِ اتِّبَاعُ الْهَوَى وَ طُولُ الْأَمَل».[1] آرى! موضوع فتنه ها و برون رفت صحيح از آن و درك دست از معارف دين و حقايق از باب يقين جز با عنايت به ذيل قرآن كريم و عترت طاهرين عليهم السلام و توسل به آن بزرگواران و استعانت‌از خداوند منان ميسر نخواهد شد و اين موضوعى است كه جداگانه بايد مورد توجه قرار گيرد.

مسئله ديگر موضوع حقوق و ابعاد آن و دو جانبه بودن حقاست. امام (ع) مى فرمايد:

«الْحَقُّ أَجْمَلُ الْأَشْيَاءِ فِي التَّوَاصُفِ وَ أَوْسَعُهَا فِي التَّنَاصُفِ لَا يَجْرِي لِأَحَدٍ إِلَّا جَرَى عَلَيْهِ وَ لَا يَجْرِي عَلَيْهِ إِلا جَرَى لَهُ».[2]

يا در فرمان به مالك اشتر كه بيانگر يك نظام حقوقى جامع است متبلور شده است. اين موضوع بسيار مهم و جامع و ارزشمندى است كه بايد پيگيرى شود.

حق در اصطلاح عرفا و صوفيه‌

در كلمات عرفاً و حكماً، حق به معنى ذات اقدس احديت اطلاق مى گردد؛ چون خداوند متعال، حق محض، حق مطلق، مطلق حق، الحق المطلق، هو الموجود الثابت او ثابت على الإطلاق است و اشياى ديگر به او ثابت اند.

وجوب وجود به او ثابت است؛ الهيت و ربوبيت و جميع كمالات از آن اوست؛ حق على الإطلاق است و ثبوت ديگر اشياء نيز به اوست. «و به تتحقق الأشياء».[3]

[1] . محمد بن يعقوب كلينى، پيشين، ج 8، ص 58.

[2] . همان، ص: 352.

[3] . محمد بن محمدرضا قمى مشهدى، تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، تحقيق: حسين درگاهى، تهران: سازمان چاپ و انتشارات، 1368، ج 9، ص 49.