\* فرضيه‌هاى تصوير جامع بر مبناى قول به صحيح:

فرضيه اوّل (فرضيه مرحوم آخوند):

مرحوم آخوند صاحب كفايه (رحمة الله عليه) در تصوير جامع بين افراد صحيح به نحوى كه خالى از اشكال فوق باشد تقريبى از تصوّر جامع بسيط را پيشنهاد مى‌كند و چنين مى‌فرمايد:

وَلا إشكَالَ فى وُجُودِهِ بَينَ الأفرَادِ الصَحِيحَةِ وَإمكَانِ الإشَارَةِ إلَيهِ بِخَواصّهِ وَآثَارِه، فَإنَّ الاشتِرَاكَ فى الأثَرِ كَاشِفٌ عَن الاشتِرَاكِ فى جَامِعٍ وَاحِدٍ يؤَثّر الكُلّ فِيهِ بِذَاكَ الجَامِعِ فَيصِحُّ تَصوير المُسَمّى بِلَفظِ الصَلَاةِ مَثلًا بِالنَّاهِيةِ عَن الفَحشَاءِ وَمَا هُوَ مِعرَاجُ المُؤمِنِ وَنَحوهُما[1].

اشكالات اين فرضيه:

بر تصوير مذكور چند اشكال گرفته‌اند:

اشكال اوّل‌: تصوير جامع بين افراد صحيح به تقريب مذكور مبتنى بر قانون «الواحد لا يصدر إلا عن الواحد» است كه مورد آن حقايق متأصّله در خارج؛ نظير: «حقيقة الوجود»، يا ماهيات منتزعه از آن حقايق است، و در امور اعتباريه صرفه؛ نظير عنوان: «ناهى از فحشا» و «معراج المؤمن» جارى نيست؛ زيرا اين گونه عناوين از عناوين عرضيه‌اى هستند كه قابل انتزاع از امور متباينه مى‌باشند. بنابر اين، وحدت اين گونه عناوين، نمى‌تواند كاشف از وحدت در منشأ انتزاع آنها باشد.

از اين اشكال مى‌توان چنين پاسخ داد كه ترتّب اثر با صدق عناوين عرضيه اين تفاوت را دارد كه صدق عنوان عرضى ممكن است به لحاظ حيثيتى باشد كه قابل اجتماع با امور متباينه است؛ لكن ترتّب اثرى كه اثر حقيقى است- مثلًا: «ناهويت عن الفحشاء»- بدون شك، كاشف از وجود علّتى واحد است كه منشأ ترتّب اين اثر است. وحدتى كه در اثر است- هر نوع وحدتى باشد- كاشف از همان نوع وحدت در مؤثّر است. بنابر اين، ترتّب آثار واقعيه بر عبادات، نظير «نهى عن الفحشاء»؛ بلكه حتّى آثارى نظير «تطهير از ذنوب»- كه ظهور در تطهير حقيقى نفس‌

[1] . كفاية الأصول، ج 1، ص 36.