گفتار دوم كاوشى درباره گونه‌هاى ششگانه ديه‌

بى‌ترديد، ديه از ميان يكى از اين شش چيز پرداخت مى‌شده است: شتر، گاو، گوسفند، دينار، درهم و حُلّه. اين كه ديه از ميان همين دسته پرداخت مى‌گرديده، از ديدگاه فقهى مطلبى پذيرفته شده و روشن نزد شيعيان و سنيان است، چنانكه در روايات معتبر بسيارى نيز آمده است. با اين همه، آن را از چند جهت مورد بررسى قرار مى‌دهيم:

1- تشكيك در ديه بودن حُلّه‌

يكى از بزرگان، قدس سرّه، چنين نگاشته است:

«انّ العمدة فى كون مائتي حلّة من أفراد هو الإجماع و التسالم المقطوع به بين الأصحاب، و الّا هو لم يرد الّا فى صحيحة ابن أبي عمير عن جميل و صحيحة ابن الحجّاج.[1] و لا يمكن اثبات ذلك بهما؛ فإنّ الأولى منهما موقوفة و لم يرو جميل ذلك عن الإمام، و أمّا الثانية فإنّ ابن الحجّاج لم يرو ذلك عن الإمام و إنّما رواه عن ابن أبي ليلى عن‌

[1] عن جميل بن درّاج في الدية، قال: ألف دينار أو عشرة آلاف درهم و يؤخذ من أصحاب الحلل الحلل و من أصحاب الإبل الإبل و من أصحاب الغنم الغنم و من أصحاب البقر البقر.

از جميل بن درّاج درباره ديه چنين روايت شده است كه: ديه هزار دينار است و يا ده هزار درهم. از دارندگان حلّه همان حلّه و از دارندگان شتر شتر و از دارندگان گوسفند گوسفند و از گاوداران گاو دريافت مى‌شود.

وسائل الشيعة، شيخ حرّ عاملى، ج 19/ 143 و 141.