صاحب بن عباد

رساله مسمى به «ارشاد» در احوال ايشان را بعضى از علما تأليف كرد، اينك بعضى از احوال اورا از رساله مذكور نقل مى‌نماييم؛ زيرا اسماعيل صاحب ابن عباد از اعاجيب عصر خود بود.

از ابن خلگان و غير او نقل شده كه ميلاد صاحب در سنه 326 هجرى در ماه شوال بوده، و فوت او در سنه 385 يا سنه 387 بوده و در زمان مؤيد الدولة و فخر الدولة به منصب وزارت نائل آمده بود، با فضل و علم كمال بود. و از شهيد ثانى (ره) نقل شده كه در بعضى اوقات تلامذه و شاگردان او يكصد و بيست هزار نفر از محدثين بودند، و 6 نفر كلمات او را به صوت بلند براى متعلمين مذكور مى‌رسانيدند، و فطانت او به حدى بود كه روزى با اصحاب خود نشسته بود كه سه زن از ترس گزيدن سگ فرار مى‌كردند، صاحب فرمود يكى باكره ديگرى شيردهنده و سومى‌باردار است، شخص حاضر از اين كلام متعجب شد وقتى استعلام حال آن سه زن را كرد فهميد چنان بوده كه صاحب فرموده، به صاحب عرض كرد از كجا دانستيد؟ فرمود چون هر كسى عزيز ترين چيزى خود را طبعا حفظ و حراست مى‌كند و بكارت از براى باكره و حمل از بار حامله و پستان از براى شيردهنده از عزيزترين اشياء است، من ديدم يكى دست بر فرج و دومى دست بر پستان و سومى دست بر شكم مانده بود.

از كشكول نقل شده صاحب را مخرج كلمه «رأ» فصيح نبود، و اين عيب را هميشه پنهان مى‌نمود، وقتى شاه امر كرد منشى خود را كه فرمانى بنويسد تا به سنگ نقش نمايند و حوالى چاهى كه از براى مترددين در راهى حفر نموده‌