يافتن زمان عمل به حكمى و آغاز شدن زمان عمل به حكمى ديگر است.

5. انواع متصوّر نسخ در قرآن‌

نسخ در قرآن، انواع گوناگونى تصوّر شده كه عمده آنها عبارت است از:

يك. نسخ حكم و تلاوت‌

در اين فرض، آيه‌اى كه مشتمل بر حكمى است، به طور كامل از قرآن حذف شده است. نمونه‌اى كه براى اين نوع نسخ گفته شده، بنا بر روايتى ضعيف از عايشه است كه مى‌گويد: بر پيامبر آيه‌اى نازل شد با اين متن:

عَشْرُ رَضَعاتٍ مَعلُوماتٍ يُحرِمْنَ.

ده بار شير دادنِ معلوم، باعث حرمت مى‌شود.

سپس با آيه‌اى ديگر نسخ شد كه پنج بار را كافى مى‌دانست. هر دو آيه منسوخ و ناسخ، در قرآن بودند و مردم آن را تلاوت مى‌كردند ولى حيوانى اين دو آيه را از مصحفى كه در آن ثبت بود خورد و از ميان برد.[1]

چگونه ممكن است آياتى از قرآن كه همواره مورد تلاوت و قرائت همگان بوده و حتى پس از پيامبر هم تلاوت مى‌شده، پس از وفات پيامبر صلى الله عليه و آله به وسيله يك بز خورده شود و هر دو آيه، از بين بروند؟!

دو. نسخ تلاوت و بقاى حكم‌

تصور وجودِ اين گونه نسخ در قرآن- افزون بر اين كه با همان مشكل قول به تحريف روبروست، خلاف حكمت نيز هست؛ زيرا در اين حالت، حكم هست، ولى مستند آن نيست.

گفتنى است كه خليفه دوم، مدّعى بود كه آيه رجم در قرآن وجود داشته و بى‌

[1]. اين روايت در منابع اهل سنّت آمده است. ر. ك: كتاب الموطأ: ج 2 ص 609؛ سنن النسائى: ج 4 ص 100.