د- تفسير شهودى‌

تفسير شهودى- كه گاه با تعبيرهاى ديگرى چون: تفسير رمزى، تفسير باطنى، تفسير اشارى، تفسير عرفانى، تفسير صوفيانه و تفسير اصحاب قُلوب‌[1] نيز از آن ياد مى‌شود-، به آن گونه از تفسير اطلاق مى‌شود كه مفسّر از طريق الهام (يا همان منبع كشف و شهود باطنى)، مقاصد آيات الهى را دريافت و بيان مى‌كند.

در حقيقت، طرفداران اين روش، بر اين عقيده اند كه مؤمنانى كه به صفاى باطن و تهذيب نفس مى‌پردازند، خود را آماده دريافت و فهم مقاصد قرآن كريم از طريق شهود باطنى مى‌نمايند. برخى از مفسّران، تاريخچه اين روش تفسيرى را به قرن دوم و سوم و پس از ورود فلسفه يونان به جوامع اسلامى مى‌دانند.[2] يكى از قديم‌ترين تفاسير نگاشته شده بر پايه اين روش، يعنى تفسير محمّد بن سهل بن عبد اللَّه تُستَرى (200- 283 ق)، اين نظريه را تأييد مى‌كند. اين روش (تفسير شهودى) طرفداران قابل توجّهى نيز دارد. ابن عربى مى‌گويد:

همان‌طور كه تنزيل اصل قرآن بر پيامبر صلى الله عليه و آله از پيش خدا بوده، تنزيل فهم آن نيز بر قلوب مؤمنان از ناحيه حضرت حق صورت مى‌گيرد.[3]

[1]. روشن است كه اگر از اين اصطلاحات، معانى ديگرى اراده شود، به شيوه‌هاى ديگرتفسيرى بر مى‌گردد.

[2].. الميزان فى تفسير القرآن: ج 5 ص 5- 7، التفسير و المفسّرون فى ثوبه القشيب: ج 2 ص 526- 527.

[3]. الفتوحات المكيّة: ج 1 ص 279.