امتثال نمودم و به تأليف الفوائد المدنية موفّق شده [ام، كه اين كتاب‌] به مطالعه شريف ايشان مشرّف شد، پس تحسينِ اين تأليف كردند و ثنا بر مؤلّفش گفتند.[1]

با اين همه، برخى در دايره ارشادات ميرزا محمّد و اين كه آيا در حدّ تشويق به آموزش حديث بوده يا نكات بنيادينى هم به وى آموخته، تشكيك كرده‌اند، گرايش استاد را نيز غيراخبارى مى‌دانند و حتى انتساب دانش‌نامه شاهى را به محمدامين نمى‌پذيرند.[2] ولى افزون بر اين كه عدّه‌اى از معاصران محمّدامين،[3] همچون شيخ‌حرّ عاملى و ميرزا عبدالله اصفهانى،[4] دانش‌نامه شاهى را از كتب او شمرده‌اند، خود ملا محمّدامين استرآبادى در كتاب الفوائد المدنية نيز همين مطلب را گفته كه: «استادم ميرزامحمّد، مرا در اين طريقه تشويق و تحسين كرده است».[5] به‌هرحال، نمى‌توان انكار كرد كه بعضى از علما به‌ويژه ميرزامحمّد استرآبادى، با راه‌نمايى و شاگردپرورى، زمينه‌ساز توجه به روش اخبارى بوده‌اند و او محمّدامين را به اين طريقه تشويق كرده است، تا جايى كه برخى، ميرزامحمّد را مؤسّس حقيقىِ اخباريگرى مى‌دانند.[6]

5. اصحاب حديث يا محدّثان‌

چنان كه گذشت، يكى از دسته‌بندى‌هاى شناخته‌شده ميان عالمان شيعه در سده‌هاى سوم و چهارم- كه در ميان اهل سنّت نيز با تعاريفى مشابه، به كار مى‌رفت‌[7]-، بر اساس اختلاف در منبع معرفت و شيوه استدلال در مسائل دينى بوده است. «متكلّمان» يا «كلاميه»، گروهى بودند كه در مباحث اعتقادى، دلايل عقلى را معتبر

[1]. دانش‌نامه شاهى.

[2]. موسوعة طبقات الفقهاء، مقدمه( 2)، ص 387.

[3]. روضات الجنات، ج 1، ص 120، ش 33؛ الذريعة، ج 8، ص 46، ش 116.

[4]. أمل الآمل، ج 2، ص 246؛ رياض العلماء، ج 5، ص 35.

[5]. الفوائد المدنية، ص 17- 18.

[6]. ادوار اجتهاد، ص 342.

[7]. ر. ك: تاريخ حديث، درس‌هاى احمد پاكتچى در دانشگاه امام صادق( ع)، تنظيم و ويرايش: يحيى ميرحسينى، ص 200- 202.