ولى مجتهدان در مفهوم داشتن وصف، اختلاف‌نظر دارند: عدّه‌اى از آنان مانند سيّدمرتضى‌[1] و محقّق حلّى‌[2] و به نقلى علّامه حلّى‌[3] و وحيد بهبهانى‌[4] بر اين عقيده‌اند كه صفت، مفهوم ندارد و جماعتى ديگر مانند شيخ‌مفيد،[5] شيخ‌طوسى،[6] و شهيد اوّل‌[7] و سيّد عبدالله شبّر[8] قائل‌اند كه صفت، مفهوم دارد.

پس مشهور اخباريان براى وصف قائل به مفهوم نيستند، و مجتهدان در داشتن مفهوم براى وصف اختلاف دارند. در ساير مفاهيم ديگر هم كسى از اخباريان به حجّيت آنها قائل نشده و مجتهدان هم بر مفهوم داشتن آنها اتّفاق ندارند؛ بلكه اختلاف‌نظر دارند.

نتيجه اين كه تمام اخباريان به عدم حجّيت مفهوم مخالف، قائل نشده‌اند؛ بلكه در مفهوم شرط و وصف اختلاف‌نظر دارند. همچنين تمام مجتهدان به مفهوم مخالف داشتن، قائل نشده‌اند و حتّى برخى در شرط- كه از قوى‌ترين آنهاست- گفته‌اند كه شرط، مفهوم ندارد و يا مانند شيخ‌طوسى‌[9] در داشتن آن اشكال كرده است. از اين رو تفاوتى كه شيخ‌حرّ عاملى بين اخباريان و مجتهدان در مفهوم مخالف داشتن و نداشتن آن ذكر كرده، صحيح نيست.

تعريف مفهوم موافق‌

قسم دوم، اين است كه از نظر حكم و نفى و اثبات، متّحد باشند؛ بلكه از جهت مناسبت و اقتضا، بر منطوق، اولويت و اشدّيت داشته باشد، مانند اين سخن خداوند:

[1]. الذريعة فى اصول الشريعة، ج 1، ص 392.

[2]. المعتبر، ج 1، ص 31.

[3]. هداية الأبرار، شيخ‌حسين كركى، ص 295؛ الوافية، فاضل تونى، ص 232.

[4]. الفوائد الحائرية، ص 109 و 185.

[5]. ر.: العدّة، ج 2، ص 47.

[6]. ر.: المعتبر، ج 1، ص 31؛ الفوائد المدنية، ص 16؛ ولى به نظر مى‌رسد كه شيخ‌طوسى در داشتن مفهوم براى وصف اشكال كرده است( ر.: العدّة، ج 2، ص 481).

[7]. ذكرى الشيعة، ج 1، ص 53.

[8]. الاصول الأصلية و القواعد الشرعية، ص 38.

[9]. العدّة، ج 2، ص 481.