بر حجّيت مفهوم شرط دلالت دارند و قائلان‌[1] به مفهوم شرط مى‌گويند: شرط در صورتى مفهوم دارد كه براى تعليق حكم بر شرط، فايده‌اى غيراز انتفاى حكم به انتفاى شرط نباشد. در آن آياتى كه شيخ‌حر ذكر كرده، غيراز انتفاى حكم به انتفاى شرط، فوائد ديگرى براى شرط وجود دارد. لذا در گفته قائلان به مفهوم، تنافى‌اى وجود ندارد.[2] پس اگر شرط، علّت منحصرى براى ثبوت جزا داشته باشد، اين شرط مفهوم دارد و با انتفاى شرط، انتفاء مشروط لازم مى‌آيد و اگر علّت منحصرى نداشته باشد، وقتى شرط منتفى بشود، حكم موجود در جزا نفى نمى‌شود. آنانى كه مى‌گويند شرط مفهوم دارد، قائل‌اند كه شرط، علّت منحصرى براى جزا و حكم است و آنانى كه منكر حجّيت مفهوم شرط اند، قبول ندارند كه شرط، علّت منحصرى براى جزا و حكم است.[3]

مفهوم وصف‌

وصف يا صفت در مانند:

«فى الغنم السائمة زكاة»،

اگر مفهوم داشته باشد، معناى جمله اين است غنمى كه معلوفه است، زكات ندارد، و اگر مفهوم نداشته باشد، نفى زكات از معلوفه نمى‌كند و در باره آن ساكت است. اخباريان ازقبيل: محمّدامين استرآبادى،[4] فاضل تونى،[5] شيخ‌حرّ عاملى‌[6] و شيخ‌يوسف بحرانى‌[7] قائل‌اند كه وصف، مفهوم ندارد و من كسى از اخباريان را غيراز سيّدنعمة الله جزايرى نديدم‌

كه قائل به مفهوم براى وصف باشد. بله از ظاهر كلام علّامه مجلسى‌[8] استفاده مى‌شود كه صفت، مفهوم دارد؛ وليكن او هم اخبارىِ صرف نيست.

[1]. مانند علّامه مجلسى( بحارالأنوار، ج 86، ص 7).

[2]. الحدائق الناضرة، ج 1، ص 58- 59.

[3]. سيرى كامل در اصول فقه از درس‌هاى فاضل لنكرانى، ج 8، ص 419.

[4]. الفوائد المدنية، ص 16.

[5]. الوافية، ص 232.

[6]. الفوائد الطوسية، ص 291 و 448.

[7]. الحدائق الناضرة، ج 1، ص 58.

[8]. ملاذ الأخيار، ج 1، ص 19؛ كشف الأسرار، ج 2، ص 111.