الله جزايرى) با اين كه اخبارى هستند،[1] قائل به حجّيت مفهوم شرط شده‌اند، و با محقّق حلّى‌[2] و علّامه حلّى‌[3] و شهيد اوّل‌[4] و برخى ديگر از مجتهدان،[5] موافقت كرده‌اند.

در مقابل، عدّه‌اى از اخباريان (مانند: شيخ‌حرّ عاملى،[6] فاضل تونى‌[7] و محدّث جزايرى)،[8] و پاره‌اى از مجتهدان (مانند: سيّدمرتضى‌[9] و به نقلى ابن‌براج‌[10] و ابن‌زهرة)، منكر مفهوم شرط شده‌اند و معتقدند كه انتفا و نبود شرط، دلالت بر انتفاى مشروط و حكم ندارد؛ بلكه از نظر نفى و اثبات نسبت به مشروط ساكت است، مگر آن كه قرينه‌اى همانند اين گفته امام صادق (ع) كه‌

: «إذا كان الماء قدر كرّ لم ينجّسه شى‌ء»

داشته باشيم.[11]

شيخ‌حرّ عاملى مى‌گويد:

مفهوم شرط، از قوى‌ترين مفهومات است. در صورتى كه بدانيم متكلّم، قصد مفهوم كرده و قرينه‌اى وجود داشته باشد، آن مفهوم حجّيت دارد، و در جايى كه چنين علمى پيدا نكنيم كه قصد مفهوم شده و يا نشده، شرط، مفهوم ندارد. ما در قرآن بيش از يكصد و بيست و پنج مورد پيدا كرديم كه مفهوم شرط اعتبار ندارد، و در غيرقرآن، هزاران مورد داريم كه از شرط، مفهوم اراده نشده است. در اين صورت چگونه بدون قرينه مى‌توانيم بگوييم متكلّم از شرط، قصد مفهوم كرده است؟ در

[1]. الحدائق الناضرة، ج 1، ص 59؛ كشف الأسرار، ج 2، ص 111.

[2]. المعتبر فى شرح المختصر، ج 1، ص 32.

[3]. نهاية الوصول إلى علم الاصول، ج 2، ص 276- 277.

[4]. ذكرى الشيعة، ج 1، ص 53.

[5]. الفوائد الحائرية، وحيد بهبهانى، ص 109 و 183- 184؛ الاصول الأصلية و القواعد الشرعية، ص 38- 39.

[6]. الفوائد الطوسية، ص 448.

[7]. الوافية، ص 232.

[8]. الحدائق الناضرة، ج 1، ص 58.

[9]. الذريعة إلى اصول الشريعة، ج 1، ص 392- 393.

[10]. هداية الأبرار، ص 295.

[11]. وسائل الشيعة، ج 1، ص 117( الماء المطلق، باب 9)، ح 1 و 2.