اخباريان و عدم حجّيت مفهوم مخالف‌

آيا اخباريان قائل‌اند كه مفهوم مخالف، با تمام اقسام آن (از شرط، صفت، لقب، غايت، عدد، حصر و ... كه آمدى‌[1] و علّامه‌[2] عدد و اقسام آن را به ده‌قسم رسانده‌اند)، حجّيت دارد؟ يا حجّيت ندارد؟ و يا قائل به تفصيل شده‌اند؟ و همين‌طور نظر مجتهدان در اين باره چيست؟

شيخ‌حرّ عاملى، يكى از فرق‌هاى اخباريان و مجتهدان را در اين قرار داده كه اخباريان، منكر حجّيت مفهوم مخالف هستند؛ ولى مجتهدان، تمام اقسام آن را حجّت مى‌دانند.[3] حال بايد ديد كه آيا چنين حرفى صحيح است؟

در جواب گفته مى‌شود كه اين سخن، دو قسمت دارد:

1. اخباريان، مطلق مفاهيم را حجّت نمى‌دانند؛ 2. مجتهدان، حجّت مى‌دانند.

امّا حرف اوّل ايشان در غيرمفهوم شرط و وصف، حرف صحيحى است و اخباريان، مفاهيم را به استثناى مفهوم شرط و وصفْ حجّت نمى‌دانند؛ ولى در مفهوم شرط و وصفْ اختلاف دارند و حرف ايشان صحيح نيست.

امّا در باره سخن دوم بايد گفت: اين‌طور نيست كه تمام مجتهدان، مفاهيم را حجّت بدانند؛ بلكه آنان هم در حجّيت و عدم حجّيت مفاهيم حتّى نسبت به مفهوم شرط، اختلاف نظر دارند و براى روشن‌شدن مطلب، مقدارى از كلمات و نظريات مجتهدان و اخباريان را در مفهوم شرط و وصف، بيان مى‌كنيم.

مفهوم شرط: اگر حكمى، معلّق بر شرط شد، آيا معناى شرط، انتفاى مشروط به انتفاى شرط است؟ و يا ممكن است وقتى شرط منتفى شود، مشروط باقى بماند؟ اين مسئله، مورد اختلاف و نزاع واقع شده است. بعضى از فقها (مانند: محمّدامين استرآبادى،[4] شيخ‌حسين كركى،[5] علّامه مجلسى،[6] شيخ‌يوسف بحرانى و سيّدنعمة

[1]. الإحكام فى اصول الأحكام، ج 3، ص 78.

[2]. نهاية الوصول إلى علم الاصول، ج 2، ص 516.

[3]. الفوائد الطوسية، ص 448.

[4]. الفوائد المدنية، ص 16.

[5]. هداية الأبرار، ص 295.

[6]. ملاذ الأخيار، ج 1، ص 18؛ بحارالأنوار، ج 86، ص 7.