محترم مى‌داشتند و آنان را به جهت دفاع عقلانى از انديشه امامت، تشويق هم مى‌كردند؛ ولى به آنان خاطرنشان هم مى‌ساختند كه دين، قلمرو وحى است نه عقل؛ پس استدلالات عقلى- هرچند به عنوان ابزارى براى جدل و دفاع از اصول مكتب، مفيد است-، نبايد اساس عقيده قرار بگيرد.

برخى از فقيهان متكلّم در عصر حضور

بر اساس آنچه گفته شد، هرچند در دوره حضور، غلبه با گرايش به حديث بوده است؛ اهل‌استنباط و اجتهاد نيز حضورى جدّى داشته‌اند. ائمه نيز مراقب هر دو گروه بودند و تلاششان را پاس مى‌داشتند. امام باقر (ع) خود، به ابان‌بن تغلب (م 141 ق) دستور داد كه در مسجد مدينه بنشيند و فتوا دهد.[1]

برخى از افراد اين گروه عبارت‌اند از: زراره و حمران پسران اعيَن، محمّدبن مسلم، جميل‌بن درّاج، ابن ابى‌عُمَير، يونس‌بن عبدالرّحمان، فضل‌بن شاذان،[2] مؤمن طاق، هشام‌بن سالم، قيس‌بن عاصر، هشام‌بن حكم،[3] حمزةبن محمّدبن طيار، كميت‌بن زيد اسدى، و برخى از بزرگان خاندان نوبخت مانند اسماعيل‌بن على نوبختى.[4] براى اثبات وجود چنين گرايشى در برابر اصحاب حديث، خوب است چند نمونه از اين فقيهان متكلّم را در شرح‌حالى مختصر، ياد كنيم.[5]

1. زُراره‌

زرارةبن اعيَن (م 150 ق)، از اصحاب خاصّ صادقين (عليهما السلام) و از «اصحاب اجماع» شمرده‌اند. او افزون بر جايگاه فقهى‌اش، در كلام نيز شهرت داشت و توانست با يارانى كه به آنها زراريه مى‌گفتند، حوزه شيعى پرحركتى در كوفه به وجود آورَد.

[1]. رجال النجاشى، ص 10، ش 7.

[2]. مقابس الأنوار، ص 23.

[3]. الكافى، ج 1، ص 171- 172.

[4]. أعيان الشيعة، ج 1، ص 190- 196.

[5]. براى فهرستى از اينان و آثارشان، ر. ك: تاريخ تشيّع، گروه نويسندگان، زير نظر دكتر خضرى، ج 2، ص 377- 378.