آنچه در اين جا شاهد بحث است، روش زراره در استنباط احكام است كه به استناد آن، به‌راستى مى‌توان او را يكى از برجسته‌ترين اصحاب رأى و اجتهاد در ميان اصحاب ائمه شمرد. او در مسائل حلال و حرام، بى‌محابا طبق رأى و اجتهاد خود، نظر مى‌داد و آن را بر پاره‌اى روايات مقدّم مى‌دانست.[1] يك بار كه زراره حكمى فقهى را مطرح كرد، عبدالله‌بن مسكان از او پرسيد: «آيا بر اساس رأى خودت بود، يا به استناد روايت؟». او در جواب گفت:

خود، بهتر مى‌دانم [كه بر چه اساسى مى‌توان نظر داد]. مگر نه اين است كه چه‌بسا رأيى، بهتر از اثر باشد؟![2]

اين روايت، دربردارنده نكاتى است كه در بحث حاضر، بسيار ارزشمند است. نخست اين كه پرسش عبدالله بن مسكان، نشان مى‌دهد كه مرتكز ذهنى وى به عنوان شيعه‌اى معتقد، اهتمام به روايت و استناد به نص بوده است. زراره نيز اين دغدغه را تلويحاً تأييد كرده است؛ و با اين حال، قاطعانه از مبناى خويش دفاع مى‌كند. مشكل مى‌توان گفت كه اين پاسخ زراره، از سرِ بى‌توجهى به اهمّيت حديث يا سرپيچى از دستور امام بوده است. پس گويا وى در حالى به رأى خويش تكيه مى‌كند كه مبانى اعتبار حديث را نيز مى‌شناسد و قبول دارد.

نمونه‌اى ديگر از اجتهاد زراره، هنگامى است كه وى درباره شركت در نماز جمعه اهل سنت و اقتدا به پيش‌نماز آنان، با برادرش حمران بحث مى‌كند[3] و او به سخنى از امام صادق (ع) استناد مى‌كند:

[1]. البته با توجه به شأن زراره، و بر اساس آنچه در باره پيشينه رأى و اجتهاد مطرح شد، نيازى به گفتن نيست كه« رأى» در اين سخن، اجتهاد عامّه نيست. منظور وى اين است كه چه‌بسا رأيى كه چون از آيات و احاديث معتبر استنباط مى‌شود، برتر از احاديث ناشناخته يا مشكوك، است. ر. ك: المقالات والرسالات، كنگره شيخ مفيد، ج 23، ص 11- 12.

[2]. إختيار معرفة الرجال، ص 156، ش 257.

[3]. در تحليل اين خبر، فراموش نشود كه ماجرا مربوط به اواخر بنى‌اميه است كه هنوز عثمانيان سلطه داشتند و خطيب جمعه نيز غالباً حاكم شهر يا يكى از دست‌نشاندگان حكومت بود كه از عثمانيان انتخاب مى‌شد. آنان در ناسزاگويى به امير مؤمنان( ع) فروگذار نمى‌كردند. عبارت زراره نيز كه مى‌گويد:« به دشمن خدا اقتداكنم؟!»، گواه اين مطلب است. وگرنه، اقتدا به اهل سنت غيرناصبى، نمى‌بايست اين قدر شگفت‌انگيز و انكارآفرين باشد. با اين حال، برآيند همه گزارش‌ها درباره زراره، اين است كه وى در ابراز مخالفت با اهل سنت، بسيار تند بوده و در اين باره، جانب تقيه را نيز چندان نگاه نمى‌داشته است. لذا امام صادق( ع) نيز از بيان برخى مسائل به او، پرهيز مى‌فرمود.