شيطان پيروى مى‌كند، دستور مى‌دهد كه: شيطان را عبادت نكنيد: أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يا بَنِي آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّيْطانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ.[1] پس طاعت و انقياد، خود عبادت است، و اين روايت، دلالت دارد كه تقليدكردن از مجتهدانى كه به آراى خود فتوا مى‌دهند، جايز نيست مگر كسى كه به محكمات قرآن و حديث فتوا دهد كه در اين صورت، پيروى‌كردن از او تقليد از او نيست؛ بلكه تقليد از معصومى است كه خداوند، طاعت او را واجب كرده است.[2] احاديث فراوانى در دست داريم كه به ما دستور داده‌اند به ائمّه (عليهم السلام) و احاديث آنان- كه راويان آن ثقه هستند و يا در كتب مورد اعتماد آمده‌اند- مراجعه كنيم، كه به اين كار، تقليد نمى‌گويند.[3]

به اين روايات، اين گونه پاسخ داده مى‌شود كه: اينها از مجتهدان و مقلّدان ما انصراف دارند و موضوعاً خارج هستند و مراد اين روايات، آن علما و مقلّدانى هستند كه در بين عامّه در آن زمان رايج بوده است؛ زيرا علماى ما به ظواهر آيات و روايات فتوا مى‌دهند و در مواردى كه تفحّص كردند و روايتى پيدا نكردند، سراغ اصول عمليه و حكم ظاهرى مى‌روند كه دليل بر اعتبار آنها داريم، و روايتى كه طبرسى در الاحتجاج از تفسير امام حسن عسكرى (ع) نقل مى‌كند، مؤيّد اين مطلب است كه خلاصه‌اش اين گونه است:

امام عسكرى مى‌فرمايد:

شخصى به امام صادق (ع) گفت: چرا خداوند، عوام يهود را به خاطر تقليدكردن آنها از علمايشان نكوهش كرده است: وَ مِنْهُمْ أُمِّيُّونَ لا يَعْلَمُونَ الْكِتابَ إِلَّا أَمانِيَّ وَ إِنْ هُمْ إِلَّا يَظُنُّونَ،[4] با اين كه عوام يهود چيزى نمى‌دانستند و چاره‌اى جز تقليدكردن از علماى خود نداشتند و مانند عوام ما از علماى خود تقليد مى‌كردند. اگر تقليد براى عوام يهود، جايز نيست، پس بايد براى عوام ما هم جايز نباشد؟!

[1]. سوره يس، آيه 60.

[2]. كتاب الوافى، ص 240.

[3]. الفوائد المدنية، ص 127؛ الفوائد الطوسية، ص 324- 325؛ وسائل الشيعة، ج 18، ص 41( صفات القاضى، باب 7).

[4]. سوره بقره، آيه 78.