يكى از تفاوت‌هاى مهم اخباريان با مجتهدان، در اصل اجتهاد است. به گفته وحيد بهبهانى: مناط فرق بين اخبارى و مجتهد، نفس اجتهاد است. كسى كه عمل‌كردن به ظنّ را جايز بداند، مجتهد است و شخصى كه عدم جواز را ادّعا كند و بگويد كه عمل بايد از روى علم و يقين باشد، اخبارى است.[1]

شيخ‌حرّ عاملى، اجتهاد و استنباط را از بزرگ‌ترين مهمّات مى‌داند؛ چراكه تمام احكام شرع، بر آن بنا نهاده مى‌شود.[2] قبل از آن كه به ادّله اخباريان و مجتهدان پرداخته شود، مناسب است كه معناى اجتهاد را از نظر لغوى، اصطلاح فقها، حكم شرعى اجتهاد، و محل نزاع و اختلاف بين طرفين بيان كنيم و سپس به ادلّه آنان بپردازيم.

اجتهاد از نظر لغت‌

ابن‌اثير مى‌گويد:

الاجتهاد بذل الجُهد فى طلب الأمر.[3]

اجتهاد، نهايت سعى و كوشش در طلب امرى از امور است.

از عايشه نقل شده كه پيامبر خدا (ص) در دهه آخر ماه رمضان، نهايت كوشش خود را در عبادت مى‌كرد كه در غيرآن دهه چنين نبود:

كان رسول‌الله يجتهد فى العشر الاواخر ما لا يجتهد فى غيره.[4] در اين‌جا اجتهاد به معناى لغوى آن به كار رفته است.

اجتهاد در اصطلاح‌

فقها براى اجتهاد، تعاريفى بيان كرده‌اند، از جمله گفته‌اند:

استفراغ الوسع من الفقيه فى تحصيل الظنّ بحكم شرعى.[5]

[1]. الفوائد الحائرية، ص 131؛ ملاحظات الفريد على فرائد الوحيد، ص 35.

[2]. الفوائد الطوسية، ص 414.

[3]. النهاية، ج 1، ص 319.

[4]. صحيح مسلم، ج 2، ص 685، ح 8.

[5]. رسائل المحقّق الكركى، ج 3، ص 175؛ معالم الدين، ص 238؛ الحقّ المبين فى تصويب المجتهدين و تخطئة الأخباريّين، ص 61 و 103.