سفهاى آنان را تجويز كنند و عقلاى آنان را از تدبّر در امورى كه نمى‌فهمند، منع نمايند. و نيز نديده‌ايم بگويند كه كلام و فكر، منحصر در چيزى است كه آن چيز را همه مردم (از عامّه و خاصّه) مى‌فهمند؛ زيرا اين، باعث ابطال همه علوم مى‌شود.[1]

قرآن كريم هم مطلقاً استفاده از علم كلام را نهى نكرده است؛ بلكه جدال و مناظره را دو قسم مى‌كند: جدال باطل- كه در آيات‌[2] و رواياتى‌[3] از آن نهى شده-؛ جدال حقّ- كه به آن امر شده و دلپسند و مطلوب است-.[4]

عدّه‌اى از اصحاب ائمّه (عليهم السلام) هم در هر عصرى، اعمال فكر و نظر و مجادله داشته‌اند و به امر و تشويق آنان، گروهى، با مخالفان مناظره مى‌كردند[5] كه چند نمونه از آنها را بيان مى‌كنيم:

1. امام صادق (ع) بارها به عبدالرحمان‌بن حجّاج فرمود:

با اهل‌مدنيه مناظره كن كه من دوست دارم در رجال شيعه، مثل تو ديده شوند.[6]

2. امام موسى‌بن جعفر (ع) به محمّدبن حكيم دستور مى‌دهد كه در مسجد پيامبر خدا (ص) در مدينه بنشيند و با مردم مناظره كند (حتى نسبت به پيغمبر (ص)). هنگامى كه امام (ع) از مسجد بازمى‌گشت، به او مى‌فرمود: «تو به آنان چه گفتى؟ و مردم به تو چه گفتند؟» و امام (ع) از مخاصمه او با مردم، راضى بود.[7]

3. در روايت ديگر، وقتى اسمى از اصحاب كلام (از جمله محمّدبن حكيم) بُرده شد، امام كاظم (ع) فرمود: «او را راحت بگذاريد».[8] در روايت سومى نيز، امام (ع) به او امر مى‌كند كه در باره امامت با مردم صحبت كند و حق را آشكار كند و گم‌راهىِ آنان را گوشزد نمايد.[9]

[1]. كشف المراد فى شرح تجريد الإعتقاد، تحقيق: حسن‌زاده آملى، ص 25.

[2]. سوره غافر، آيه 5 و 69.

[3]. التوحيد، ص 454.

[4]. سوره نحل، آيه 125.

[5]. تصحيح الإعتقاد( سلسلة مؤلَّفات الشيخ المفيد، ج 5)، ص 70.

[6]. إختيار معرفة الرجال، ص 442، ش 830؛ بحارالأنوار، ج 2، ص 136، ح 42 و ج 70، ص 405.

[7]. بحارالأنوار، ج 2، ص 137، ح 44؛ جامع الرواة، ج 2، ص 102؛ معجم رجال الحديث، ج 16، ص 36.

[8]. بحارالأنوار، ج 70، ص 405؛ جامع الرواة، ج 2، ص 102.

[9]. تصحيح الإعتقاد( سلسلة مؤلَّفات الشيخ المفيد، ج 5)، ص 71.