پيامبر (ص) و تمام مؤمنان است به اين كه: مجادله شما با يهود و نصارا، بايد به حق باشد؛[1] كلامى كه مشتمل بر تنبيه آيات و حجّت‌هاى الهى باشد و از هر جهت، هم عقل‌پسند و هم مورد طبع انسانى.

بنابراين، اگر مجادله درهرحال قبيح بود، خداوند نمى‌فرمود: «الا بالّتى هى أحسن» و به پيغمبرش امر به جدال احسن نمى‌كرد، و پيامبر خدا[2] هم با يهود و نصارا و دهريان و ثنويان و مشركان عرب، مناظره نمى‌كرد! پس مجادله حسن و خوب هم داريم كه مى‌گويد: مجادله شما احسن در حسن باشد.[3]

امير مؤمنان على (ع) در خطبه‌ها و احتجاجاتش در امر خلافت (بويژه در سقيفه، شورا، جمل) و احتجاج‌هايش بر معاويه و خوارج و ... از علم كلام استفاده كرده است. حضرت زهرا (عليهاالسلام) و ائمّه معصوم (عليهم السلام) نيز احتجاج به علم كلام داشته‌اند[4] كه طبرسى در الاحتجاج و علّامه‌مجلسى در بحار الانوار[5] اين موارد را بيان كرده‌اند.

ايمان متوقّف بر تعلّم علم كلام و منطق و غيراينها، از علوم تدوين شده نيست؛ بلكه خود فطرت انسانى و تنبيهات شرعى از كتاب و سنّت متواتره يا مشهوره، كفايت مى‌كند. شهيد ثانى در ادامه، احاديثى را در نكوهش متكلّمان و علم كلام نقل مى‌كند.[6] محمّدامين استرآبادى و شيخ‌حرّ عاملى نيز كلام شهيد ثانى را به‌عنوان تأييد مطالب خود بيان مى‌كنند.[7]

پاسخ متكلّمان به انتقادات اخباريان‌

حقْ اين است كه تقييد فكر انسانى با زنجير جمود، خلاف فطرت الهى‌اى است كه مردم را بر آن فطرتْ آفريده است، و در هيچ طايفه و امّتى نديده‌ايم كه اجتماع‌

[1]. تصحيح الإعتقاد( سلسلة مؤلَّفات الشيخ المفيد، ج 5)، ص 68.

[2]. علّامه‌مجلسى در بحارالأنوار( ج 9، ص 255- 344)، بابى دارد كه احتجاج پيامبر خدا( ص) را بيان كرده است.

[3]. التبيان، ج 8، ص 192.

[4]. تصحيح الإعتقاد( سلسلة مؤلَّفات الشيخ المفيد، ج 5)، ص 70؛ أعيان الشيعة، ج 1، ص 190- 192.

[5]. ر. ك: بحارالأنوار، ج 10.

[6]. الإقتصاد و الإرشاد( رسائل الشهيد الثانى، ج 2)، ص 758- 762.

[7]. الفوائد المدنية، ص 286- 287؛ إثبات الهداة، ج 1، ص 131.