مباحث پيشين بيان شد) نمى‌شود اعتماد كرد. قواعد منطق در اين‌گونه علوم، تنها بازدارنده از خطاى در صورت‌اند و نمى‌توانند از خطاى در مواد و مبادى قياسات- كه از حسّ دورند- بازدارنده باشند. اصلًا در منطق، قانونى نيست كه ما را از خطاى در مواد اقيسه، بازدارد. اگر چنين قانونى بود بايد هيچ خطايى واقع نمى‌گرديد، و هيچ اختلاف و مشاجره‌اى بين علماى آشناى به منطق و حكمت و كلام و اصول‌فقه وجود نمى‌داشت، چنانچه در علوم حساب و هندسه، خطا و اختلافى نيست. لذا چاره كار در اين قسم از علوم، تمسّك به اصحاب عصمت (عليهم السلام) است كه ما را از خطا باز مى‌دارند.[1] در هر مسئله‌اى كه ضرور دين نيست، واجب است كه به كلمات اهل‌بيت (عليهم السلام) تمسّك كنيم.[2]

سپس استرآبادى مى‌گويد:

اگر مى‌بينيد كه فلاسفه و حكماى اسلام، اشتباهات و اغلاطى در علومشان دارند، اين در همين علومى است كه مواد قياسات آن، از حسْ دور است، و آنان يا در موادّ قياسات اشتباه كرده‌اند، و يا شك و شبهه در مواد دارند، و يا از بعضى از احتمالاتى كه ديگران داده‌اند، غفلت كرده‌اند. پس قواعد منطق، مصون از خطا در مواد قياسات نيستند؛ ولى اصحاب عصمت، مصون از خطا هستند، و به حكم عقل، با قطع‌نظر از نقل بايد به آنان مراجعه شود.[3]

مرحوم شيخ‌حرّعاملى هم مانند استرآبادى مشى كرده است و مى‌گويد:

در تمام علوم نظرى آنى- كه ما را از خطا حفظ مى‌كند كلام- اهل‌بيت عصمت (عليهم السلام) است و منطق، كارى كه مى‌كند اين است كه ما را از جهت صورتْ حفظ مى‌كند كه اشتباه نكنيم، و آن هم علما از جهت صورتْ خطا نمى‌كنند، و خطاى علما از جهت مواد اقيسه است، و منطق در مواد اقيسه، فقط قياسات را به اقسامى تقسيم مى‌كند؛ ولى در منطق، قاعده‌اى نداريم كه بيان كند هر ماده‌

[1]. الفوائد المدنية، ص 129- 131؛ المعالم الجديدة للُاصول، ص 43؛ كتاب ماه دين، ش 45- 46، ص 90.

[2]. الفوائد المدنية، ص 200 و 261.

[3]. همان، ص 131، 242 و 266.