توجيهات مطرح شده در احكام اعتبارى، در اين‌جا به‌كارنمى‌آيد. چنين انتقادى، منحصر به اخباريانِ ناب نيست؛ بلكه اخبارگرايان معتدلى چون ملّامحسن فيض كاشانى هم بدان تمسّك كرده‌اند. فيض با همه مؤانست و اهتمام عملى‌اش به استدلالات عقلى،[1] به نقل و تأييد مطالبى از سيّدبن طاووس (م 664 ق) مى‌پردازد كه در وصيّت به فرزندش سيّدمحمّد، گفته بود:

اى‌فرزندم! شيخ‌قطب‌الدين راوندى (م 573 ق)،[2] در كتابى به نام الاختلاف، 95 مسئله از مسائل علم كلام و اصول دين را برشمرده است كه شيخ‌مفيد (م 413 ق) و شاگردش سيّدمرتضى (م 436 ق)، در آن 95 مسئله، با يكديگر اختلاف‌نظر داشته‌اند. البته اگر من اختلافاتشان را در اصول عقايد، به صورت كامل گردمى‌آوردم، هرآينه اين كتاب، به درازا مى‌كشيد. و اين [همه اختلاف نظر ميان دونفر كه يكى شاگر ديگرى بوده‌]، نشان مى‌دهد كه علم كلام و مقدّمات‌

عقلى، راهى است كه از معرفت و شناخت ربّ‌الارباب، دور مى‌كند ....[3]

سيّدنعمة الله جزايرى (م 1112 ق)، پس از يادآورى مناقشات فراوانى كه درباره تك‌تك دلايل عقلى مطرح شده، طعنه برخى از اهل استدلال را نقل مى‌كند:

تا اين كه برخى از آنان گفته‌اند: «دليلى بر اثبات صانع و يگانگى او اقامه نشده است كه خالى از اعتراض باشد؛ زيرا همه ادلّه، مبتنى بر ابطال دور و تسلسل‌اند؛ حالْ‌آن كه در ابطال اين دو نيز حرف و حديث بسيارى گفته شده [و بطلانشان چندان بديهى نيست‌]» .... بعضى از براهينى كه ابن‌سينا در شفا و اشارات و

[1]. پيش از اين نيز درباره اعتدال فيض كاشانى و بهره‌مندى‌اش از عقل سخن گفتيم. اين نيز فراموش نشود كه فيض، داماد فيلسوف و اصولى و متكلّم بزرگ، ملّاصدراى شيرازى بوده است و گرچه چنين نسبتى، ارتباط مستقيم با مباحث علمى ندارد، به هرحال، بى‌تأثير هم نيست. به گفته دكتر پاكتچى، فيض كاشانى در تفسير الصافى،« كاملًا داراى فكر عقلى و استدلالى است» و« ويژگى اين كتاب كه توجّه كمتر محقّقى را جلب كرده، روش گردآورى و گزينش احاديث است ... بيشترين نقش افكار او را در انتخاب‌هايش‌[ از ميان روايات‌] مى‌توان ديد كه كاملًا جنبه انديشه‌ورى و درائى دارد»( تاريخ تفسير قرآن كريم، پاكتچى، ص 148 و 198).

[2]. مدفون در صحن بزرگ آستان حضرت معصومه( عليهاالسلام) در قم.

[3]. راه صواب، ص 3( به نقل از: كشف المحجّة لثمرة البهجة).