اخباريان و اصوليان و متكلّمان، ظن و گمان در اين‌باره كفايت نمى‌كند.[1] پس از ايمان به وجود خداوند، شناخت او نيز به صورت اجمالى، واجب است،[2] چه اين وجوب را همانند معتزله و اماميه، عقلى بدانيم، و چه رأى اشاعره را بپذيريم- كه گفته‌اند: وجوب معرفت‌الله، سمعى و نقلى است،[3] امّا درباره راه رسيدن به اين شناخت، اختلاف است.

متكلّمان بر اين اعتقادند كه عقل در معرفت مبدأ، مستقل است‌[4] و بايد از راه تفكّر و تأمّل، به اين معرفت رسيد؛[5] امّا اخبارى‌ها عقيده دارند كه علم و يقين در شناخت خداوند و ديگر اصول دين، بايد از آثار اهل‌بيت (عليهم السلام) و با مراجعه به گفتار آنان به‌دست آيد.[6] مجلسى اوّل (م 1170 ق) نيز صراحتاً روش متكلّمان را بيهوده خوانده است:

براى شناخت خدا، ادلّه بسيارى فوق حدوحصر، در قرآن و اخبار ائمّه اطهار آمده، و خود اين آيات و اخبار، كافى است و احتياجى به كتب متكلّمان نيست.[7]

محمّدامين استرآبادى (م 1036 ق)- كه راه معرفت و علم به اصول عقايد را منحصر در كلمات معصومان (عليهم السلام) مى‌داند-، معتقد است:

در عقايد، جايز نيست به مقدّمات عقليه‌اى تمسّك‌شود كه عادتاً در آنها خطا

وجود دارد.[8]

[1] 1. رسائل الشريف المرتضى، ج 1، ص 211؛ رسائل الشهيد الثانى، ج 2، ص 757؛ فرائد الاصول، ج 3، ص 324؛ الفوائد الطوسية، ص 324.

[2]. تمهيد الاصول فى علم الكلام، ص 3؛ نهج الحق و كشف الصدق، ص 51.

[3]. مهم‌ترين دليل اين وجوب، سپاس‌گزارى در برابر نعمت‌هاى ظاهرى و باطنىِ فراوانى است كه خداوند به ما داده، و اگر به نعمت‌هايش اعتراف نكنيم و رضايش را به دست نياوريم، سزاوار ملامت خواهيم بود( ر. ك: حقائق الإيمان، ص 59).

[4]. گرچه در شناخت معاد، مستقل نيست( رسائل الشهيد الثانى، ج 2، ص 754).

[5]. قواعد المرام فى علم الكلام، ص 28- 29.

[6]. راه صواب، ص 3- 5؛ الوافى، فيض كاشانى، ج 1، ص 11. وى مى‌گويد:« تنها راهِ رسيدن به معرفت در اصول عقايد، احاديث اهل‌بيت( عليهم السلام) و فراگرفتن آثارى است كه از ائمّه نقل كرده‌اند».

[7]. لوامع صاحب‌قرانى، ج 1، ص 21- 22.

[8]. الفوائد المدنية، ص 122 و 128.