همين ابهام است كه اخباريان را به موضع مخالفت با اصوليان كشانده است؛ گو اين كه خود اخباريان نيز تلاشى براى تبيين موضوع نكرده‌اند تا به درستى روشن شود كه با چه چيزى مخالف‌اند.[1]

با اين حال، در اين جا خواهيم كوشيد با ارائه دسته‌بندى‌هاى مناسب، با جايگاه و ارزش حكم عقل در ديدگاه اخباريان، به اختصار آشنا شويم.

كارآيى عقل در اعتقادات‌

توضيح بيشتر درباره رابطه عقل و اعتقادات، در بخش سوم كتاب خواهد آمد. اينك به اجمال و تنها براى بازشناسى جايگاه عقل نزد اخباريان، يادآور مى‌شويم كه اخباريان و اصوليان هردو، كارآيى عقل را در برخى از مسائل اعتقادى قطعاً ردمى‌كنند و در برخى ديگر، هردو مى‌پذيرند؛ زيرا گزاره‌هاى اعتقادى، به چند دسته كلّى بخش‌پذيرند:

يكم: آنچه عقل را بدان راهى نيست، مانند جزئيات معاد و سؤال و جواب قبر؛

دوم: آنچه براى عقل قابل درك است و اساساً براى پذيرش آن‌ها، راهى جز عقل نيست؛ يعنى اصول عقايدى مانند اثبات وجود خدا و نبوّت پيامبران كه بدون آنها، پذيرش دين نيز منتفى است؛[2]

سوم: گزاره‌هايى كه هم با عقل مى‌توان دركشان كرد و هم استدلال نقلى در آن‌ها جاى دارد، مانند عصمت پيامبر و امام. محلّ نزاع در اين حوزه، در همين دسته سوم است؛ آن هم فقط درباره گزاره‌هايى كه حكم عقل در آن‌ها قطعى نباشد وگرنه، در گرايش غالب ميان اخباريان، احكام قطعى عقل در همين دسته نيز معتبرند.

[1]. اصول الفقه، مظفّر، ج 2، ص 109- 112؛ كفاية الاصول، انتشارات جامعه مدرسين، 1415 ق، ص 311- 314.

[2]. به گفته شيخ حرّ عاملى كه از بزرگان مكتب اخباريگرى است، از طريق همين دسته از دلايل عقلى است كه حجّيت دليل نقلى نيز ثابت مى‌شود و اگر بخواهيم حجّيت دليل نقلى را با دليل نقلىِ ديگرى ثابت كنيم، دور لازم مى‌آيد( اثبات الهدى، ج 1، ص 119 و ص 77- 78).