فصل پنجم: جايگاه عقل نزد اخباريان‌

يكى از مباحث پردامنه ميان دوگروه اخبارى و اصولى، بحث كارآيى و حجّيت عقل در مسائل دينى است. از آن‌جا كه اخباريان در مجموع، ارزش كمترى براى عقل قائل‌اند، و با توجه به پاره‌اى رويكردهاى افراطى در ميان اخباريان، برخى از نويسندگان معاصر، اخباريگرى را مكتبى عقل‌ستيز شمرده‌اند! اگر رويكردهاى افراطى گروهى انگشت‌شمار از اخباريان را ناديده بگيريم، به نظر مى‌رسد كه دومكتب اجتهاد و اخباريگرى، در اين عرصه نيز اختلاف چشمگيرى ندارند و گويا برخى از مخالفت‌هاى تند و تيز آنان با يكديگر، ناشى از سوء تعبير يا برخى منازعات لفظى باشد؛ چنان كه در برخى ديگر از موارد اختلاف، چنين بود. توضيحْ اين كه: در باره جايگاه عقل و اعتبار احكام عقلى، گاه ميان چند موضوع و حوزه متفاوت، خلط شده و مورد خاصّى كه محلّ اختلاف است، بى‌دليل عام فرض شده و بسيارى از موارد اشتراك، ناديده گرفته شده است. ريشه اين اشتباه، بى‌توجهى به انواع گزاره‌هاى دينى و نيز گونه‌گونه بودن حكم عقل در اين گزاره‌هاست.

مرحوم مظفّر در بحث حجّيت عقل، نخست مرورى گذرا بر تاريخچه بحث درباره دليل عقلى اشاره مى‌كند و نابسامانى‌ها و خلط مبحث‌هاى بسيارى را در اين عرصه نشان مى‌دهد. وى دسته‌بندى ابداعىِ محقّق حلّى را حتى با افزوده‌ها و تكمله‌هاى ديگر اصوليان، خام مى‌داند؛ چراكه برخى از انواع مندرج در آن، اساساً دليل عقلى اصطلاحى نيست. به اعتقاد وى، منظور از دليل عقلى و انواع آن، در آثار هيچ‌يك از اصوليان‌از شيخ مفيد گرفته تا عالمان معاصربه درستى تبيين نشده و