مرحوم شيخ‌حرّ عاملى در وسائل الشيعة، از 150 كتاب، حديث نقل كرده است كه همه آنها را از كتب مورد اعتماد مى‌شمارد و احاديث آنها را صحيح و قطعى‌الصدور مى‌داند.[1] برخى از اين كتاب‌ها عبارت‌اند از: معانى‌الأخبار، كمال‌الدين، عيون أخبارالرضا (ع)، الخصال، ثواب‌الأعمال و عقاب‌الأعمال، التوحيد، علل الشرائع، أمالى صدوق، أمالى مفيد، كتاب الغيبة، الإحتجاج و تحف العقول. امروزه دراصالت متن يا سند برخى از اين كتاب‌ها و يا در سلامت اعتقادى مؤلّفانشان ترديد است و با اين حال، ارزش آن‌ها از جهت اطلاعات تاريخى و ارائه قرائنى براى فهم ديگر احاديث، هرگز قابل انكار نيست.[2]

احياى آثار فراموش‌شده‌

حقيقت اين است كه تا پيش از دوره رواج اخباريگرى، بسيارى از كتب حديثى شيعه، در كُنج غربت بودند و از گنج‌هاى نهفته در پرده بى‌اعتبارى، استفاده شايانى نمى‌شد. تنها كتب اربعه و برخى از كتب مشهور، در معرض استفاده عموم بودند كه همه احكام فقهى را دربرنمى‌گرفتند. به گفته محدّث بحرانى، بيشتر علماى متأخّر، تنها به اخبار كتب اربعه عمل‌مى‌كنند و پنداشته‌اند كه اخبار كتب ديگر، مورد اعتماد نيست. چنين بود كه برخى از پيروان مكتب اخبارى كوشيدند تا ارزش اين آثار را نمايان سازند. چنان كه سيدنعمة الله جزايرى در ابتداى شرح تهذيب الأحكام مى‌گويد:

حق اين است كه اين چهار كتاب، تمام احكام را دربرنمى‌گيرند و بسيارى از احكام، در كتاب‌هاى ديگر آمده و سزاوار است كه به آن كتب نيز مراجعه شود. مانند: عيون أخبارالرضا (ع)، امالى و الإحتجاج. بايد احكام را از آنها گرفت و در فتوا دادن، از علما تقليد نكرد. اجتهاد حقيقى، آن است كه فتوا از دليل آن گرفته شود. چه‌بسا جماعتى بر محقّق و علامه ايراد گرفته‌اند و بعضى از فتاواى آنان را به گمانِ نداشتن دليل، ردّكرده‌اند؛ ولى ما دلائل اين فتاوا را در غيركتب‌

[1]. وسائل الشيعة، ج 20، ص 36- 47 و 96- 104.

[2]. براى نمونه، ر. ك: دائرة المعارف بزرگ اسلامى، مدخل« تحف العقول» و« الإحتجاج».