شبهه‌ناك، واجب است. آن حكمى هم كه علم و قطع به آن نداريم، از شبهات است؛ هرچند ظنّ به آن داشته باشيم.[1] صغراى اين برهان (شبهه بودن ظن)، مستند به روايات است.[2] از جمله، اين فرمايش امام على (ع):

إنما سمّيت الشبهةُ شبهةً لأنّها تشبه الحقّ، فأمّا أولياءالله فضياؤهم فيها اليقين، ودليلهم سمت الهُدى؛ وأما أعداءالله فدعاؤهم فيها الضَلال ودليلهم العمى. فما ينجو مِن الموتِ مَن خافه، ولا يُعطَى البقاءَ مَن أحبّه.[3]

شبهه را بدين سبب شبهه ناميده‌اند كه شبيه حق است. چراغِ دوستان خدا در شبهات، يقين است و راه‌نماى آنان، مسير هدايت الهى است؛ ولى دشمنان خدا در شبهات، به گم‌راهى خوانده مى‌شوند و راه‌نماى آنان كورى و مسير ضلالت است. پس نه آن كس كه بيم مرگ دارد، از آن مى‌رهد، و نه آن‌كه زندگانىِ جاودانه خواهد، بدان مى‌رسد.

دسته ديگر، رواياتى كه امور را به سه قسم منحصر مى‌كند. از جمله مقبوله عمربن حنظله كه امام صادق (ع) مى‌فرمايد:

وإنمّا الامُور ثلاثة: أمر بيِّنٌ رشدُهُ فيُتّبع، وأمرٌ بيِّنٌ غيُّهُ فيُجتنب، وأمر مشكل يردّ علمه إلى‌الله ورسوله. قال رسول‌الله (ص): «حلالٌ بَيِّنٌ وحرامٌ بَيِّنٌ وشبهاتٌ بينَ ذلك. فمَن ترك الشبهاتِ نجى من المحرّمات، ومن أخذ بالشبهات ارتكب المحرّمات وهلك من‌

حيث لا يعلم».[4]

امور بر سه قسم‌اند: [يكم:] چيزى كه درستى‌اش روشن است، پس بايد از آن پيروى كرد. [دوم:] امرى كه انحراف آن مشخّص است، پس بايد از آن پرهيز كرد. و [سوم:] امرى كه [پى بردن به راستى يا ناراستى‌اش‌] مشكل است، كه بايد علم آن را به خدا و رسولش وانهاد. رسول خدا (ص) فرمود: «بعضى از چيزها حلال‌

[1]. الفوائد المدنية، ص 94؛ الفوائد الطوسية، ص 406؛ الدُرَر النجفية، ج 1، ص 317.

[2]. الفوائد المدنية، ص 93؛ الفوائد الطوسية، ص 406.

[3]. نهج‌البلاغة، ص 81، خطبه 38؛ وسائل الشيعة، ج 17، ص 117( صفات القاضى، باب 12) ح 20.

[4]. الكافى، ج 1، ص 68، ح 10؛ كتاب من لايحضره الفقيه، ج 3، ص 6، ح 18؛ تهذيب الأحكام، ج 6، ص 302، ح 845؛ وسائل الشيعة، ج 18، ص 114( صفات القاضى، باب 12) ح 9.