من أفتى الناسَ بغير علم ولا هدىً لعنته ملائكةُ الرحمة وملائكة العذاب ولحقه وزرَ من عمل بفتياه.[1]

كسى كه بدون علم و يا راه‌نمايى [از سوى امام‌] فتوا دهد، فرشتگان رحمت و فرشتگان عذاب، او را لعن مى‌كنند، و گناه كسانى هم كه به فتواهاى او عمل كنند، بر گردن اوست.

نيز در روايتى صحيح آمده است كه امام صادق (ع) به عبدالرحمن‌بن حجّاج فرمود:

إياك وخصلتين، ففيهما هلك من هلك: إياك أن تفتى الناس برأيك أو تدين بما لا تعلم.[2]

از دو خصلت پرهيز كن؛ چراكه هر كه نابود شد، بدين دو سبب نابود شد: بپرهيز از فتوا دادن به رأى و نظر، و از ديندارى بدون علم.

در ديدگاه ملا محمّدامين استرآبادى، «فتوا دادن به رأى» آن است كه در آن فتوا، به دليل ظنّى تمسّك شود.[3] پس اين احاديث، دلالت مى‌كنند كه نبايد در حكم شرعى، به ظن بسنده كرد.[4] شيخ‌انصارى در پاسخى مفصّل به اين دليل، توقّف را در اين اخبار، بر اراده مطلق رجحان (اعم از وجوب و استحباب) حمل كرده، و هلاكت‌

را نيز اعّم از عقاب اخروى و ديگر مفاسد مى‌داد. وى اين روايات را به سه دسته تقسيم كرده و امر به توقّف را در هر سه‌دسته، امر ارشادى دانسته است؛ ارشاد به وجوب عقلى و شرعى توقّف و يا به استحباب آن.

سه. وجوب احتياط و پرهيز از شبهات‌

به باور اخباريان، ظنّ و گمان، يكى از مصاديق شبهه است و هرگاه درباره احكام الهى شبهه‌اى پيش‌آيد، بايد توقّف و احتياط كرد؛ زيرا اجتناب از موضوع‌

[1]. الكافى، ج 1، ص 42( باب النهى عن القول بغير علم)، ح 3؛ وسائل الشيعة، ج 18، ص 9( صفات القاضى، باب 4)، ح 1.

[2]. الكافى، ج 1، ص 42، ح 2؛ وسائل الشيعة، ج 18، ص 10( صفات القاضى، باب 4)، ح 3.

[3]. الفوائد المدنية، ص 120.

[4]. الفوائد الطوسية، ص 407 و 529.