أَمْ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ ما لا تَعْلَمُونَ.[1]

آيا چيزى را كه نمى‌دانيد، به خدا نسبت مى‌دهيد؟!.

وَ ما يَتَّبِعُ أَكْثَرُهُمْ إِلَّا ظَنًّا إِنَّ الظَّنَّ لا يُغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيْئاً.[2]

بيشتر آنان، جز از گمان پيروى نمى‌كنند؛ در حالى كه گمان، هرگز [كسى را] از حق، بى‌نياز نمى‌سازد.

گذشته از اين كه آيا اين استدلال تمام است يا نه، مى‌توان از اخباريان پرسيد كه چگونه به اين آيات استناد مى‌كنند در حالى كه ظاهر قرآن را حجّت نمى‌دانند؟ آيا روايتى معتبر، گوياى آن است كه موضوع آيات، هرظنّى است؟ به هرحال، به گفته بعضى از اصوليان، اين آيات تنها مربوط به اصول دين است و ما هنگام غيبت امام معصوم، ناچاريم كه در فروع دين، به ظن عمل كنيم.[3] از ديد اخباريان، چنين تخصيصى صحيح نيست؛[4] زيرا ظن در برخى از اين آيات، به صراحت درباره فروع دين و احكام شرعى است‌[5] و در برخى ديگر، درباره دو موضوع به كار رفته كه يكى اعتقادى و ديگر حكمى فرعى است.[6]

دو. نهى از عمل به غير علم در روايات‌

اخباريان از روايات بسيارى برداشت كرده‌اند كه در احكام شرعى، علم لازم است و فتوا دادن و عمل كردن بدون علم، جايز نيست. شيخ‌حرّ عاملى اين روايات را متواتر دانسته است.[7] براى نمونه، ابوعبيده حذّاء در روايتى صحيح، از امام باقر (ع) نقل مى‌كند:

[1]. سوره بقره، آيه 80.

[2]. سوره يونس، آيه 36.

[3]. معالم الدين و ملاذ المجتهدين، ص 195.

[4]. الفوائد المدنية، ص 92؛ الفوائد الطوسية، ص 324، 407 و 528

[5]. سوره انعام، آيه 144؛ سوره يونس، آيه 59.

[6]. موضوع آيه 148 سوره انعام كه عمل به ظن را نكوهش كرده است، هم شرك است كه يكى از اصول اعتقادى است، و هم تحريم برخى خوردنى‌ها كه از فروع است.

[7]. الفوائد الطوسية، ص 407 و 529. وى بابى را در وسائل الشيعة( ج 18، باب عدم جواز القضاء والإفتاء بغير علم ...) بدين روايات اختصاص داده و 36 حديث را ذكر كرده است. نيز، ر. ك: مستدرك الوسائل، ج 17، ص 243،( صفات القاضى، باب 4).