اين دسته، هرچند در اعتقاد به مبانى اخباريگرى، استوار بودند، هيچ‌گاه به طعن و بدگويى از مخالفان نمى‌پرداختند و اختلاف نظر را مى‌پذيرفتند. بى‌ترديد، روادارى و مداراى اين مردان بزرگ بود كه سبب شد اين تفكّر ماندگار گردد و به‌عنوان مكتبى در درون شيعه امامى باقى بماند و فرقه جديدى تأسيس نشود. سرشناس‌ترين افراد اين دسته عبارت‌اند از: محمّد تقى مجلسى (مجلسى اوّل)، علامه‌مجلسى (مجلسى دوم)، ملا محسن فيض‌كاشانى، شيخ‌حرّ عاملى، آقارضى‌الدين قزوينى، شيخ عبدالعلى حويزى، سيّد هاشم بحرانى، سيّد ميرزاى جزايرى، سيدنعمة الله جزايرى و شيخ‌يوسف بحرانى.

نام‌بردگان در اين كتاب‌

در اين بخش از كتاب، از برجسته‌ترين عالمان اخبارى، به ترتيب سال وفاتشان ياد كرده‌ايم و به شرحى كوتاه از رويكرد اخبارى‌شان پرداخته‌ايم تا اعتدال يا تندروى آنها روشن شود. بيشترِ نام‌بردگان در اين صفحات، سرشناس‌ترين كسانى هستند كه در ميان دوطيف تندرو و ميانه‌رو، جاى دارند و در تحوّلات تاريخى يا پيشبرد اين مكتب، نقش داشته‌اند. از اين رو، نيازى به نام بردن از كسانى چون سيد عبدالعظيم استرآبادى نديده‌ايم؛ كه هرچند از اخباريان قرن يازدهم بوده است،[1] ولى از شاگردان و تأليفات وى، اثر شايان توجهى در دست نيست.[2]

ناگفته نمانَد كه گروهى از نام‌بردگان، از اخبارگرايانى هستند كه در اخبارى بودنشان اختلاف است و حتى اخبارى بودنِ چند تن از آنان مورد تأييد نيست؛ ولى به سبب ادّعايى كه درباره آنان مطرح شده و تنها براى تكميل بحث، از آنان ياد شده است. افزون بر اينها، چه بسا اخباريانى كه اثرى بر جاى نگذاشته‌اند و نقش چشمگيرى هم در اين عرصه نداشته‌اند و از اين رو، نامشان برده نشده است.

[1]. البرهان فى تفسير القرآن، ج 5، ص 867؛ طبقات أعلام الشيعة، ج 5، ص 326- 327؛ رياض العلماء، ج 3، ص 146؛ تراجم الرجال، ج 2، ص 68، ش 965.

[2]. البته در وجوب عينى نماز جمعه، اثرى به نام رسالة فى صلاة الجمعة برايش نام برده‌اند( لؤلؤة البحرين، ص 66؛ الذريعة، ج 15، ص 73، ش 488).