فصل چهارم: سرشناسان مكتب اخبارى‌

گوناگونى رويكردها

از زمان پيدايش مكتب اخباريگرى در نيمه اوّل قرن يازدهم هجرى تا ظهور آقاوحيد بهبهانى و نوشكوفايى مكتب اصوليان در كربلا و نجف، حدود دو قرن طول كشيد و در اين دوران، دانشمندان بسيارى در اين مكتب پرورش يافتند، كه برخى از آنان راه و رسم اخباريگرى را با تمام جوانبش پى گرفتند و با تأثيرپذيرى از استادان اخبارى خويش، در رونق بخشيدن به مكتب اخبارى كوشيدند. برخى ديگر كه «اخبارى ميانه‌رو يا معتدل» ناميده شده‌اند، آموزه‌هاى اخباريان را تنها در حدّ گرايش به اخبار پذيرفتند و با ميانه‌روى خويش، از تيزى حملات اصوليان به اين مكتب كاستند.

اخباريان تندرو، با طعن و بدگويى از اصوليان، از هيچ كوشش و تلاشى براى بى‌اعتبار كردنِ انديشه و مبانىِ آنان فروگذار نمى‌كردند. ملا محمّدامين استرآبادى مؤسّس اين مكتب، خود، پيش‌گام تندروان بود و ديگرانى چون ملا خليل قزوينى، عبدالله‌بن صالح سماهيجى و ميرزامحمّد اخبارى نيز همين راه را ادامه دادند.

نكته شايان توجه اين است كه اگر همه اخباريان، چنين مواضع تندى را مى‌پذيرفتند، اين مكتب يا به‌زودى نابود مى‌شد و جامعه شيعه را از بركاتى كه مى‌توانست داشته باشد، محروم مى‌گذاشت؛ و يا شيعه اماميه را دچار انشعابى ديگر مى‌كرد و ثمره‌اى جز تضعيف پيروان اهل بيت نمى‌داشت. اما خوش‌بختانه، بسيارى از بزرگان اخبارى، در اين طيف نبودند؛ بلكه ميانه‌روى را پيشه خود كرده بودند.