آنان افراد صاحب نظر و اهل بازرسى نبودند تا در آنچه روايت مى‌كنند، بينديشند و درست و نادرستش را جدا كنند و از همين رو، اخبارشان مختلف و مخلوط است. اصحاب حديث، از راه نظر و استدلال‌كردن در اخبار، روى‌برتافتند و تنها به همين اكتفا كردند كه آنچه را از مردمان شنيده بودند، بازگويند. و به تقليد پرداختند و از انديشيدن و تأمل‌كردن، خوددارى ورزيدند؛ در حالى كه شناختنِ اخبار درست و نادرست، ميسّر نمى‌شود، مگر از طريق نظركردن در اصول و اتكا به نظر و استدلال؛ چراكه تنها از اين طريق مى‌توان دريافت كه آنچه نقل شده، درست است.[1]

وى همچنين، در ردّ شيخ‌صدوق كه تقيه را بدون احتمال ضرر نيز واجب مى‌دانسته،[2] از صدوق انتقاد مى‌كند كه: او از روش اصحاب حديث پيروى كرده و به ظواهر الفاظ عمل نموده، و از راه‌هاى تفكر دورى گزيده است، و اين طرز تفكّر، به دين كسى كه پاى‌بند آن است، ضرر مى‌رساند و باقى ماندن بر آن، مانع از تحقيق عقلانى است. پس بايد قائل به تفصيل شد.[3]

عبدالجليل قزوينى (م بعد از 560 ق) نيز ديدگاه محدّثان قم را مخالفت با هرگونه استدلال و تفكّر عقلانى دانسته است.[4]

تمسك به اخبار در اصول عقايد

اعتقاد ديگرى كه اخباريان به محدّثان پيشين داده‌اند، اين است كه حكم عقل نظرى را نه در اصول دين قبول ندارند و نه در فروع دين. آنان در گام نخست، در

مسائل شرعى و به‌ويژه اصول دين، علم و يقين را لازم مى‌شمارند[5] و لازم نمى‌دانند كه علم و يقين در اصول دين، از راه برهان و ادّله عقلى حاصل شود؛[6] بلكه دلايل‌

[1]. المسائل السروية، ج 7، ص 73؛ انديشه‌هاى كلامى شيخ مفيد، ص 404- 405.

[2]. الإعتقادات، شيخ صدوق، ص 107.

[3]. تصحيح الإعتقاد( سلسلة مؤلّفات الشيخ المفيد، ج 5)، ص 137- 138.

[4]. نقض، ص 568.

[5]. الفوائد المدنية، ص 90؛ الفوائد الطوسية، ص 324، 402 و 407.

[6]. ر. ك: الفوائد المدنية، ص 121- 123؛ بحارالأنوار، ج 3، ص 234؛ الذريعة، ج 11، ص 210، ش 1259.