نیازمند هزینه طاقتفرسایی بود. ولی چیزی که این نقیصه را تا حدود زیادی جبران میکند، این است که: ما امروز چیزی در دست داریم به نام «تاریخ گذشتگان»، که چگونگی زندگی انسانها را طی هزاران سال در روی زمین تشریح میکند، و انواع خاطرههای تلخ و شیرین، شکستها و پیروزیها، کامیابیها و ناکامیهای ملل مختلف دنیا را شرح میدهد. تاریخ، به ما میگوید: چگونه تمدنهای درخشان و خیره کنندهای در جهان به وجود آمدند و چگونه پس از مدتی، راه انقراض و نیستی را پیش گرفته، برای همیشه از صفحه گیتی محو شدند، چه عواملی مایه پیروزی اقوام مختلف گردید و چه عواملی منتهی به شکست آنها شد؟ تاریخ گذشتگان، قسمت مهمی از این وقایع را در صفحات خود، برای ما جمعآوری نموده است. اینجا است که میگوییم: تاریخ آزمایشگاه بزرگ زندگی است و به کمک آن میتوان انواع مسائل اجتماعی را ارزیابی کرد. ^^^ یکی از خوشبختیهای ما همین است که ما نخستین نفراتی نیستیم، که گام بر صفحه زمین گذاردهایم. این آسمان و زمین با این چشمهای بیدار ستارگان، شاهد زندگی میلیونها مردمی بوده است که پیش از ما روی این زمین زندگی داشتهاند، شاهد نشاط و غمها، روشنیها و تیرگیها، عشقها و کینهها، جنگها و صلحها و هزاران صحنه مختلف زندگی آنها بوده است. گرچه آنها بسیاری از اسرار زندگی خود را، برای همیشه با خود به خاک بردند و همراه وجودشان، به دریای خاموش و اسرارانگیز «فراموشی» ریخته شد، ولی باز قسمتهای قابل توجهی از آن را خودشان، یا طبقههای خاک زمین، یا ویرانههای به ظاهر ساکت آنها، برای ما حفظ کردند و آزمایشگاهی بزرگ و پرقیمت از آن برای ما ساختند. مطالعه صفحات تاریخ پیشینیان در کتابها، در لابهلای طبقات زمین، در آثار