فصل‌

پوشيده نيست بر هر صاحب وجدانى كه انسان به حسب فطرت اصلى و جبلت ذاتى عاشق كمال تام مطلق است و شطر قلبش متوجه به جميل على الاطلاق و كامل من جميع الوجوه است، و اين از فطرتهاى الهيه است كه خداوند تبارك و تعالى مفطور كرده است بنى نوع انسان را بر آن، و به اين حب كمال اداره ملك ملكوت گردد و اسباب وصول عشاق كمال مطلق شود، ولى هر كسى به حسب حال و مقام خود تشخيص كمال را در هر چيزى دهد و قلب او متوجه آن گردد: اهل آخرت تشخيص كمال را در مقامات و درجات آخرت داده قلوبشان متوجه آنهاست. و اهل اللّه در جمال حق كمال و در كمال او جمال را يافته‌ وجّهت وجهي للّذي فطر السّموات و الأرض. [1] گويند، و لي مع اللّه حال‌ [1] فرمايند، و حب وصال و عشق جمال او را دارند. و اهل دنيا چون تشخيص داده‌اند كه كمال در لذايذ دنياست و جمال دنيا در چشم آنها زينت يافته، فطرتا متوجه آن شدند، و ليكن با همه وصف، چون توجه فطرى و عشق ذاتى به كمال مطلق متعلق است، و ساير تعلقات عرضى و از قبيل خطا در تطبيق است، هر چه انسان از ملك و ملكوت دارا شود و هر چه كمالات نفسانى يا كنوز دنيايى يا سلطنت و رياست پيدا كند، اشتياقش روز افزون گردد و آتش عشقش افروخته گردد. مثلا نفس صاحب شهوت هر چه مشتهيات براى او زيادتر گردد تعلق قلبش به مشتهيات ديگرى كه در دسترس او نيست بيشتر شود و آتش اشتياقش شعله‌ورتر گردد. و همين طور نفس رياست طلب اگر قطرى را در زير پرچم اقتدار درآورد، متوجه قطر ديگر گردد، و اگر تمام كره زمين را در تحت سلطنت درآورد، ميل آن كند كه پرواز به كرات ديگر كند و آنها را متصرف شود. ولى بيچاره نمى‌داند فطرت چيز ديگر را طالب است. عشق جبلى فطرى متعلق به محبوب مطلق است. تمام حركات جوهرى و طبيعى و ارادى و جميع توجهات قلبى و تمايلات نفسانى به جمال زيباى جميل على الاطلاق است و خود آنها نمى‌دانند، و اين محبت و اشتياق و عشق را، كه براق معراج و رفرف وصول است، در غير مورد خود صرف مى‌كنند و آن را تحديد و تقييد بيجا مى‌نمايند.

بالجمله، از مقصود اصلى خود دور افتاديم، منظور اين است كه انسان چون قلبا متوجه به كمال مطلق است، هر چه از زخارف دنيا را جمع آورى كند تعلق قلبش بيشتر مى‌شود. و چون تشخيص داده كه دنيا و زخارف آن كمال است، حرصش رو

[1] «رو به سوى آن كردم كه آسمان‌ها و زمين را آفريد.» (انعام- 79).

______________________________

[1] الاربعين، مجلسى، ص 177، شرح حديث 15.