قرار گیرد خود به خود آزاد میشود. چهارم عوارض متفرقه مثل ابتلای به کوری یا جذام و غیره که خود به خود موجب آزادی است.

7. کتاب التدبیر و المکاتبة و الاستیلاد. تدبیر و مکاتبه و استیلاد سه موجب از موجبات آزادی است. «تدبیر» این است که مالک وصیت میکند که برده بعد از مردنش آزاد باشد. «مکاتبه» این است که برده با مالک خود قرارداد منعقد میکند که با پرداخت وجهی آزاد شود. در قرآن تصریح شده که اگر چنین تقاضایی از طرف برده شد و در آنها خیری تشخیص دادید یعنی ایمانی در آنها تشخیص دادید (یا اگر تشخیص دادید که میتواند خود را اداره کند و بیچاره نمیشود) تقاضای او را بپذیرید و سرمایهای هم از ثروت خود در اختیار او بگذارید. «استیلاد» این است که کنیزی از مالک خود حامله شود. اینچنین زن بعد از فوت مالک قهراً در سهم فرزند خود قرار میگیرد و چون هیچ کس مالک عمودین خود نمیشود خود به خود آزاد میگردد.

8. کتاب الاقرار. اقرار به حقوق قضایی مربوط است. یکی از موجباتی که حقی را بر انسان ثابت میکند اقرار خود او است. اگر کسی بر دیگری ادعا کند که فلان مبلغ از او طلبکار است باید دلیل و شاهد اقامه کند، اگر شاهد و دلیلی نداشته باشد ادعایش مردود است. اما اگر خود آن دیگری یک نوبت اقرار کند به اینکه مدیون است، این اقرار جای هر شاهد و دلیلی را پر میکند. اقرار العقلاء علی انفسهم جائز.

9. کتاب الجُعاله. «جعاله» از نظر ماهیت شبیه اجاره انسانهاست. اجیر گرفتن انسانها به این نحو است که انسان کارگر یا صنعتگر مشخصی را اجیر میکند که در مقابل فلان مبلغ مزدی که میگیرد فلان عمل معین را انجام دهد. ولی در «جعاله» شخص معینی اجیر نمیشود بلکه صاحب کار اعلان عمومی میکند که هرکس فلان کار را برای من انجام دهد فلان مبلغ به او میپردازم.

10. کتاب الایمان. ایمان (به فتح الف) جمع یمین است که به معنی سوگند است.

اگر انسان سوگند بخورد که فلان کار را خواهم کرد، آن کار بر او واجب میگردد، یعنی سوگند تعهدآور است، اما به شرط اینکه سوگند به نام خدا باشد (علیهذا سوگند به نام پیغمبر یا امام یا قرآن شرعاً تعهدآور نیست)، دیگر اینکه آن کار جایز باشد، پس سوگند برای انجام کاری که حرام یا مکروه است بلااثر است و تعهدآور نیست.

سوگند مشروع مثل اینکه سوگند یاد کند که فلان کتاب مفید را از اول تا آخر مطالعه کند و یا سوگند یاد میکند که روزی یک مرتبه دندان خود را مسواک کند. حِنْث یعنی تخلف سوگند مستلزم