قضائی به خود میگیرد و میان دو شیء حکم میکند، حکم و قضاوت یک چیز است که «تصدیق» نامیده میشود و صورتهایی که از محکومٌ علیه و محکومٌ به- یعنی دو چیزی که ذهن میان آنها حکم کرده است- [در ذهن حاصل میشود] چیز دیگر است.صورتهایی که ذهن میان آنها حکم میکند «تصوّر» است.

پس وقتی که در ذهن خود حکم میکنیم به اینکه «هوا گرم است» آن حکم «تصدیق» است، و اما صورت ذهنی هوا و صورت ذهنی گرمی «تصوّر» است.

تقسیم علم به تصور و تصدیق اولین بار به وسیله حکیم عالیقدر اسلامی ابو نصر محمد بن طرخان فارابی ابداع و عنوان شد و مورد قبول حکما و منطقیین بعد قرار گرفت. منطقیین اسلامی در دورههای متأخّر این تقسیم را پایه قرار داده، ابواب منطق را به دو قسم منقسم کردند: قسم تصورات و قسم تصدیقات، در صورتی که قبلًا ابواب منطق به این ترتیب از هم جدا نشده بودند.

ضروری و نظری

همچنانکه گفتیم، از جمله اصطلاحاتی که در منطق و فلسفه زیاد به چشم میخورد اصطلاح «ضروری (بدیهی) و نظری» است. لازم است در این باره نیز توضیحی بدهیم.

هر یک از تصور و تصدیق بر دو قسم میباشند: یا «بدیهی» هستند و یا «نظری».

«بدیهی» عبارت است از ادراکی که نیاز به نظر یعنی فکر نداشته باشد، و اما «نظری» عبارت است از ادراکی که نیاز به نظر و فکر داشته باشد.

به عبارت دیگر: «بدیهی» آن است که خود به خود معلوم است و «نظری» آن است که خود به خود معلوم نیست بلکه باید وسیله شیء یا اشیاء دیگر معلوم شود.

به تعبیر دیگر «بدیهی» آن است که معلوم شدنش نیازمند به فکر نیست و اما «نظری» آن است که معلوم شدنش نیازمند به فکر است.

میگویند مثلًا تصور حرارت و برودت احتیاجی به فکر ندارد پس «بدیهی»میباشند، اما تصور ملَک و جنّ نیازمند به فکر است پس این تصورات نظری میباشند.

اما حقیقت این است که فرقی میان تصور حرارت و برودت و تصور جنّ و ملَک از این لحاظ نیست. حرارت و برودت همان اندازه احتیاج به فکر و تعریف دارند که جنّ و ملَک دارند. تفاوتی که میان حرارت و برودت و میان جنّ و ملک هست، در ناحیه تصدیق به وجود آنهاست. تصدیق به وجود حرارت و برودت نیازی به فکر ندارد، اما تصدیق به