علم و ادراک

انسان در خود حالتی مییابد که نام آن حالت را «علم» یا «ادراک» یا «دانایی» یا «آگاهی» و امثال اینها میگذارد. نقطه مقابل علم و ادراک، جهل و ناآگاهی است.

ما وقتی که شخصی را که تاکنون ندیده بودیم میبینیم، یا شهری را که تاکنون نرفته بودیم مشاهده میکنیم، احساس میکنیم که اکنون در خود و همراه خود چیزی داریم که قبلًا نداشتیم و آن عبارت است از تصویری از آن شخص و تصویر یا تصویراتی از آن شهر.

حالت اول ما را که این تصویرات را نداشتیم و منفی بود «جهل» مینامند، و حالت دوم ما که اثباتی است و تصویراتی از آنها داریم و این تصویرات، ما را با آن اشیاء که واقعیات خارجی میباشند مربوط میکنند «علم» یا «ادراک» نامیده میشود.

پس معلوم میشود ذهن ما حالتی شبیه نقش پذیری و صورت پذیری اجسام را دارد، با این تفاوت که نقشهای اجسام، آن اجسام را با اشیاء خارجی مربوط نمیکند یعنی آنها را نسبت به آن اشیاء آگاه نمیسازد، اما صورتها و نقشهای ذهن، ما را با اشیاء خارجی مربوط میکند و نسبت به آنها آگاه میسازد، چرا؟ چه تفاوتی در کار است؟

جواب این چرا و این تفاوت را فلسفه میدهد نه منطق.

پس «علم» صورتی از معلوم است در ذهن. لهذا در تعریف علم وادراک گفته شده:

العلمُ هو الصّورةُ الحاصلةُ مِن الشّیءِ عندَ العقل.

ادراک عبارت است از صورتی که از یک شیء در ذهن پدید میآید.

انقسام علم به تصور و تصدیق از این جهت است که علم ما به اشیاء، گاهی به این شکل است که ذهن ما حکم میکند به وجود یا عدم نسبتی میان اشیاء، یعنی علم ما به شکل قضاوت میان دو چیز است و حالت قضائی دارد، و گاهی به این شکل نیست.

اول مثل علم ما به این که «هوا گرم است» یا «هوا گرم نیست»، «راستی خوب است»، «دروغ خوب نیست». تصدیق عبارت است از قضاوت ذهن میان دو شیء. این حالت قضائی ذهن را «تصدیق» مینامند.

اما ذهن همیشه در ارتباط علمی خود با اشیاء، حالت قضائی به خود نمیگیرد.

گاهی آنها را از نظر میگذراند بدون آنکه حکمی درباره آنها بکند. در صورتی هم که حالت