دوربین ذهن خود را به حرکت آورد و نظام عالم را با این دوربین مطالعه کند، اما عارف میخواهد با تمام وجودش حرکت کند و به کنه و حقیقت هستی برسد و مانند قطرهای که به دریا میپیوندد به حقیقت بپیوندد.

کمال فطری و مترقَّب انسان از نظر حکیم در «فهمیدن» است، و کمال فطری و مترقّب انسان از نظر عارف در «رسیدن» است. از نظر حکیم، انسان ناقص مساوی است با انسان جاهل و از نظر عارف، انسان ناقص مساوی است با انسان دور و مهجورمانده از اصل خویش.

عارف که کمال را در رسیدن میداند نه در فهمیدن، برای وصول به مقصد اصلی و عرفان حقیقی عبور از یک سلسله منازل و مراحل و مقامات را لازم و ضروری میداند و نام آن را «سیر و سلوک» میگذارد.

در کتب عرفانی درباره این منازل و مقامات به تفصیل بحث شده است. برای ما ممکن نیست در اینجا- ولو بهطور مختصر- به شرح آنها بپردازیم، ولی برای اینکه یک اشاره اجمالی کرده باشیم به نظر میرسد که از همه بهتر این است که از نمط نهم اشارات بوعلی سینا استفاده کنیم.

بوعلی فیلسوف است نه عارف، ولی یک فیلسوف خشک نیست؛ مخصوصاً در اواخر عمرش تمایلات عرفانی پیدا کرده و در اشارات- که ظاهراً آخرین اثرش است- فصلی را به «مقامات العارفین» اختصاص داده است.

ما ترجیح میدهیم که به جای اینکه از کتب عرفا چیزی ترجمه و نقل کنیم، خلاصهای از این فصل که فوق العاده زیبا و عالی است بیاوریم

تعریف

المُعرض عن متاع الدنیا و طیباتها یخصّ باسم الزاهد، و المواظب علی فعل العبادات من القیام و الصیام و نحوهما یخصّ باسم العابد، و المتصرّف بفکره الی قدس الجبروت مستدیماً لشروق نور الحقّ فی سرّه یخصّ باسم العارف، و قد یترکب بعض هذه مع بعض.آن که از تنعم دنیا روگردانده است «زاهد» نامیده میشود، آن که بر انجام عبادات از قبیل نماز و روزه و غیره مواظبت دارد به نام «عابد» خوانده