میشود و آن که ضمیر خود را از توجه به غیر حق بازداشته و متوجه عالم قدس کرده تا نور حق بدان بتابد به نام «عارف» شناخته میشود. البته گاهی دوتا از این عناوین یا هرسه در یک نفر جمع میشود.

اگرچه بوعلی در اینجا زاهد و عابد و عارف را تعریف کرده است ولی ضمناً زهد و عبادت و عرفان را نیز تعریف کرده است، زیرا تعریف زاهد بما هو زاهد و عابد بما هو عابد و عارف بما هو عارف مستلزم تعریف زهد و عبادت و عرفان است.

پس نتیجه مطلب این میشود که زهد عبارت است از اعراض از مشتهیات دنیاوی، و عبادت عبارت است از انجام اعمال خاصی از قبیل نماز و روزه و تلاوت قرآن و امثال اینها، و عرفان مصطلح عبارت است از منصرف ساختن ذهن از ماسوی اللَّه و توجه کامل به ذات حق برای تابش نور حق بر قلب.

به نکتهای مهم در جمله اخیر اشاره شده است و آن اینکه گاهی بعضی از اینها با بعض دیگر مرکب میشوند. پس ممکن است یک نفر در آنِ واحد هم زاهد باشد و هم عابد، و یا هم عابد باشد و هم عارف، و یا هم زاهد باشد و هم عارف، و یا هم زاهد باشد و هم عابد و هم عارف، ولی شیخ توضیحی نداده است. البته منظورش این است که هرچند ممکن است یک فرد زاهد و یا عابد باشد اما عارف نباشد، ولی ممکن نیست که عارف باشد و زاهد و عابد نباشد.

توضیح مطلب این است که میان زاهد و عابد، عموم و خصوص من وجه است؛ ممکن است فردی زاهد باشد و عابد نباشد و یا عابد باشد و زاهد نباشد و یا هم عابد باشد و هم زاهد چنانکه همه اینها واضح است. ولی میان هریک از زاهد و عابد با عارف، عموم و خصوص مطلق است؛ یعنی هر عارفی زاهد و عابد هست ولی هر زاهد و یا عابدی عارف نیست.

البته در قسمت بعد گفته خواهد شد که زهد عارف با زهد غیر عارف دو فلسفه دارد. فلسفه زهد زاهدِ غیرعارف یک چیز است و فلسفه زهد زاهدِ عارف چیز دیگر است، همچنان که فلسفه عبادت عارف یک چیز است و فلسفه عبادت غیرعارف چیز دیگر است، بلکه روح و ماهیت زهد عارف و عبادت عارف با روحو ماهیت زهد و عبادت غیرعارف متفاوت است.