با اینکه این همه در اشعار خود از پیر طریقت و مرشد سخن گفته است، معلوم نیست که مرشد و مربی خود او کی بوده است. اشعار حافظ در اوج عرفان است و کمتر کسی قادر است لطایف عرفانی او را درک کند. همه عرفایی که بعد از او آمدهاند اعتراف دارند که او مقامات عالیه عرفانی را عملًا طی کرده است.

برخی از بزرگان بر برخی از بیتهای حافظ شرح نوشتهاند. مثلًا محقق جلال الدین دوانی، فیلسوف معروف قرن نهم هجری، رسالهای در شرح این بیت:

تألیف کرده است.

حافظ در سال 791 درگذشته است [1]

د. شیخ محمود شبستریآفریننده منظومه عرفانی بسیار عالی موسوم به گلشن راز.این منظومه یکی از کتب عرفانی بسیار عالی به شمار میآید و نام سراینده خویش را جاوید ساخته است. شرحهای زیادی بر آن نوشته شده است. شاید از همه بهتر شرح شیخ محمّد لاهیجی است که چاپ شده و در دسترس است. مرگ شبستری در حدود سال 720 واقع شده است.

ه. سید حیدر آملی. یکی از محققین عرفاست. کتابی دارد به نام جامع الاسرار که از کتب دقیق عرفان نظری محیی الدینی است و اخیراً به نحو شایستهای چاپ شده است. کتاب دیگر او نص النصوص در شرح فصوص است. وی معاصر فخرالمحققین حلّی فقیه معروف است. سال وفاتش دقیقاً معلوم نیست.

و. عبدالکریم جیلیصاحب کتاب معروف الانسان الکامل. بحث «انسان کامل» به شکل نظری اولین بار وسیله محیی الدین عربی طرح شد و بعد مقام مهمی در عرفان اسلامی یافت. صدرالدین قونوی شاگرد و مرید محیی الدین در کتاب مفتاح الغیب فصل مُشبِعی در این زمینه بحث کرده است. تا آنجا که اطلاع داریم دو نفر از عرفا کتاب مستقل به این نام