بیفایدهاش دانستند. سالها و بلکه دو سه قرن گذشت در حالی که جهان اروپا ایمان خود را به منطق ارسطویی به کلی از دست داده بود. ولی تدریجاً از شدت حمله و هجوم به آن کاسته شده است. برای ما لازم است مانند عدهای چشم بسته منطق ارسطویی را نپذیریم و همچنین مانند عدهای دیگر چشم بسته آن را محکوم نکنیم بلکه تحقیق کنیم و ببینیم ارزشی که منطق ارسطویی برای خود قائل است چه ارزشی است. ناچار باید اول آن را تعریف کنیم و سپس غرض و فایده آن را بیان نماییم تا ارزش آن روشن گردد. ما بعداً در باب قیاس، ایرادهایی را که به منطق ارسطویی گرفته شده است نقل و انتقاد خواهیم کرد و قضاوت نهایی خود را در آنجا خواهیم نمود.

تعریف منطق

منطق «قانون صحیح فکر کردن» است؛ یعنی قواعد و قوانین منطقی به منزله یک مقیاس و معیار و آلت سنجش است که هرگاه بخواهیم درباره برخی از موضوعات علمی یا فلسفی تفکر و استدلال کنیم باید استدلال خود را با این مقیاسها و معیارها بسنجیم و ارزیابی کنیم که به طور غلط نتیجهگیری نکنیم. منطق برای یک عالم و فیلسوف که از آن استفاده میکند نظیر شاقول یا طراز است که بنّا از وجود آنها برای ساختمان استفاده میکند و میسنجد که آیا دیواری که بالا برده است عمودی است یا نه؟ و یا آیا سطحی که چیده است افقی است یا نه؟

لهذا در تعریف «منطق» میگویند: «الة قانونیة تُعصم مُراعاتها الذّهن عن الخطأ فی الفکر» یعنی منطق ابزاری است از نوع قاعده و قانون که مراعات کردن و به کار بردن آن، ذهن را از خطای در تفکر نگه میدارد.

فایده منطق

از تعریفی که برای منطق ذکر کردیم فایده منطق نیز روشن میشود. معلوم شد فایده منطق جلوگیری ذهن است از خطای در تفکر؛ ولی از تعریف نامبرده روشن نشد که منطق چگونه جلوی خطای در تفکر را میگیرد. توضیح کامل این مطلب موقوف به این است که ما قبلًا و لو اجمالًا با مسائل منطقی آشنا شده باشیم؛ ولی ما به طور اجمال در اینجا این مطلب را بیان میکنیم.

در اینجا لازم است «فکر» را تعریف کنیم، زیرا تا تعریف فکر به مفهومی که منطق