دین و انبیا- که آورندگان دین هستند- همیشه در تاریخ قدرتی شگرف و عظیم بودهاند و در اینکه قدرت بزرگی را تشکیل میدادهاند و یک امر به اصطلاح تشریفاتی و فانتزی در کنار جامعه نبودهاند بحثی نیست؛ سخن در این است که عملکرد این قدرت در چه جهت بوده است؟ آیا در جهت تکامل و پیشرفت تاریخ و در جهت کمال انسانها بوده و یا در جهت خلاف؟ و گفتیم که برخی- نمیتوان گفت براساس یک مطالعه، بلکه برای اغفال نوآموزان- فلسفهای از پیش خود برای دین و برای نهضت انبیا میسازند و بعد میگویند بر اساس این فلسفه خواه ناخواه دین همیشه مردم را به اعراض از زندگی و پلید شمردن زندگی دعوت میکرده است. درباره این مطلب بحث کافی شد.

در جلسه گذشته جملهای گفتم که بعضی از دوستان از من خواستند که در اطراف آن بحثی بکنم و آن جمله این بود: در اینکه دین در گذشته به صورت قدرتی عظیم بوده است بحثی نیست، سخن در دو چیز دیگر است: یکی اینکه آیا در آینده هم دین و ایمان به پیغمبران به صورت یک قدرت عظیم خواهد بود یا نه؟ و به عبارت دیگر آینده دین و مذهب چه خواهد بود؟ و دیگر اینکه در گذشته که چنین قدرتی بوده در چه جهتی بوده است؟ راجع به اینکه در آینده چه خواهد بود و چگونه پیشبینی میشود و از چه راهی میتوان پیشبینی کرد، مایل بودم که بحثی بکنم ولی من همینقدر یادآوری میکنم که گرچه این بحث، بحث بسیار خوب و مفید و لازمی است و یک نوبت دیگر این موضوع را در یکی از شهرستانها بحث کردهام ولی در این دو شب باقیمانده نمیتوانم وارد این بحث بشوم اما وعده میدهم که در آینده نزدیک ده شبی انشاءاللَّه به حول و قوه الهی درباره آینده دین و مذهب بحث بکنیم.