اسْمُ اللَّهِ کثیراً [1]. گویی در اینجا مخاطبش کشیشها هستند که مذهب و جهاد را ضد یکدیگر میدانند و میگویند اگر مذهب است مسئله جهاد دیگر یعنی چه؟ قرآن میگوید اگر جهادها برای دفع فسادها نمیبود این معبد جنابعالی هم وجود نداشت. آن کلیسا معبد مسیحی، آن معبد یهودی، آن معبد زردشتی، آن معبد اسلامی و به طور کلی معابد وجود خودشان را مدیون جهادها و دفاعها هستند و الّا همیشه افراد فاسد و مفسد که در جامعه هستند، آنها که پایبند به هیچ وجدان و ایمانی نیستند دست به کار میشوند، ما هم بگوییم دین و مذهب با این کارها مخالف است! این همان حرفی است که گفت: سنگ را بسته سگ رها کرده؛ سنگ را ببندید سگ را رها کنید.

ولی با همه اینها قرآن این مطلب را قبول ندارد که همه جنگها و تنازعها و تضادها ریشه طبقاتی دارد. هم به ریشههای طبقاتی اشاره میکند و آن را قبول میکند و هم به ریشههای وجدانی و ایمانی و مافوق طبقاتی؛ و اسلام در تعلیم و تربیت خودش تکیهاش بیشتر روی این دومی است. آنجا که تضاد، طبقاتی باشد از نظر اسلام ارزشی ندارد؛ ارزشش آن وقت است که مافوق طبقاتی باشد، یعنی به خاطر حق و حقیقت باشد نه به خاطر وضع خاص و منافع خاص خودم؛ مثل [تضاد] علی علیه السلام [با دشمنانش.] علی آنجایی که دیگری حقش را- ولو یک ریال- غصب میکرد، تا آن دم آخر دست از احقاق حق خودش برنمیداشت: دیگری ظلم کرده، حق مرا غصب کرده، من باید از او بگیرم، و میگرفت ولی برای چه؟ آیا برای اینکه چرا بهرهاش را تو ببری و من نبرم؟ وقتی که در اختیارش قرار میگرفت آنگاه با اختیار خودش آن را در اختیار مستحقان

[1]. حج/ 40.