بررسی اجمالی نهضت‌های اسلامی در صدسالۀ اخیر، ص:106

رسیدند، از جمله چیزهایی که رسول خدا از آنها پرسید این بود که از رفتار فرماندهتان راضی هستید؟ گفتند بلی، اما ... و قصه حلّهها را به عرض رساندند. اینجا بود که رسول خدا این جمله تاریخی را درباره علی فرمود: انَّهُ لَاخَیشِنٌ فی ذاتِ اللَّه او خشن تَرَک فردی است در ذات خدا؛ یعنی علی آنجا که پای امر الهی برسد، از هرگونه مصانعه و ملاحظهکاری بدور است. مصانعه و مصانعهدوستی نوعی ضعف و زبونی است و نقطه مقابل خشونت اصولی است که نوعی شجاعت و قوّت است.

اما مضارعه. مضارعه یعنی مشابهت. آن کس که میخواهد جامعهای را اصلاح کند و تغییر دهد، خودش نباید همرنگ همان مردم باشد و همان نقاط ضعف که در مردم هست در خودش وجود داشته باشد. کسی موفق به اصلاح نقاط ضعف میشود که خود از آنها مبرّا باشد.

اگر در بیماریهای جسمی احیاناً یک بیمار بتواند بیمار دیگری را معالجه کند، در مداواهای روحی و اجتماعی میسر نیست. خودسازی بر جامعهسازی مقدم است. علی علیه السلام فرمود: «به خدا سوگند من شما را به هیچ کاری فرمان ندادم مگر آنکه پیش از آنکه فرمان دهم خودم به کار بستم، و از هیچ چیز شما را منع نکردم مگر آنکه پیش از آنکه شما را منع کنم، خودم از آن دوری کردم» و همچنین آن حضرت فرمود: «آن کس که خود را در مقام امام و رهبر مردم قرار میدهد، نخست خود را تعلیم دهد، سپس مردم را. معلم و مؤدّب خویشتن، بیش از معلم و مؤدّب دیگران شایسته اکرام و احترام است.»

اما طمع بندگی. علی فرمود: