بررسی اجمالی نهضت‌های اسلامی در صدسالۀ اخیر، ص: 104

علی علیه السلام با قید کلمه انَّما که مفید حصر است، میفرماید کسی چنین توفیقی حاصل میکند که سه صفت بزرگ در او راه نیافته باشد: مصانعه، مضارعه، طمع بندگی.

برای «مصانعه» هنوز نتوانستهام یک معادل فارسی دقیق پیدا کنم. شاید بشود گفت سازشکاری یا ملاحظهکاری یا معاملهگری. اما نه، همه اینها مصانعه هستند ولی مصانعه بیش از اینهاست. آنگاه که به علی پیشنهاد کوتاه آمدن در عزل معاویه میشد، این کار در تعبیرات علی و یارانش نوعی مصانعه تعبیر میشد. علی حتی از اینکه به خاطر مصلحت (از آن نوع مصلحتهایی که سیاستمداران خود را با آنها تطبیق میدهند) یک ساعت اجازه دهد معاویه سرکار خود بماند امتناع کرد و آن را مصانعه میدانست.

اصحاب و دوستان احیاناً میآمدند و در حضورش او را ستایش میکردند، او را محتشم میشمردند، با القاب و عناوین یاد میکردند، از اینکه اگر نقصی در کارها به نظرشان برسد و ابراز کنند خودداری میکردند و علی به شدت آنها را از این روش نهی میکرد و این عمل آنها را نوعی مصانعه میخواند و میگفت: لا تُخالِطونی بِالْمُصانَعَةِ وَ لا تُکلِّمونی بِما تُکلَّمُ بِهِ الْجَبابِرَةُ [1] با من با سبک مصانعه معاشرت نکنید، با من به طرزی که با جباران و ستمگران سخن گفته میشود یعنی چاپلوسانه و تملّقآمیز و مداحانه و در لفافه القاب مطنطن و عناوین مجلل سخن مگویید. صریح میگفت من دوست دارم مردم آنگاه که با من روبرو شوند به جای تعارفات و مداحیها، نقصها و عیبهایی که به نظرشان میرسد با کمال صراحت رو در روی من بگویند.

رو دربایستی در اجرای امر خدا داشتن مصانعه است. ملاحظه

[1]. نهجالبلاغه، خطبه 11.