و مثل اولى است لكن غرض مجريطى تفسير فلسفه با دين است، در اين‌جا كلام جرجى زيدان بپايان رسيد.

در معجم المطبوعات گويد: رسائل اخوان الصّفا و خلّان الوفا كه باسم آن هيئت اجتماعيه موسوم شده بنام علوم رياضيات، علوم طبيعيات و جسمانيات، علوم نفسانيّات و عقليّات و علوم ناموسيات و الهيات بچهار قسمت است كه در سال 1305 ه قمرى در بمبئى چاپ شده و انتخاب رسائل اخوان الصفا نيز كه مقتبسات چند نسخه خطى آن كتاب است در برلين چاپ گرديده و كتاب تحفة اخوان الصفا نيز كه منتخباتى از رسائل اخوان الصفا است در مصر چاپ شده است.

علامه متتبّع معاصر در كتاب ذريعه گويد كتاب اخوان الصفا موافق آنچه فيض كاشانى در اصول اصليّه گفته تأليف بعض حكماى شيعه ميباشد. ايشان با عقول فاسده و آراء كاسده خودشان چيزهاى بسيارى در احكام و قضايا احدات كردند و از كتاب الهى و سنّت نبويّه دور افتادند و به اهل ذكر كه در موارد اشكال موظف بمراجعه و سئوال از ايشان بوده‌اند مراجعه نكردند و از استكشاف حقيقت از ايشان استكبار نمودند. از سخافت عقل خودشان گمان مى‌كردند كه خداى تعالى امر شريعت و فرائض ديانت را ناقص گذاشته است تا ايشان با اجتهادات باطله و قياسات كاذبه و عقول فاسده خودشان تكميلش نمايند.

نيز در كتاب ذريعه، قضيه مكالمه صمصام الدولة با ابو حيّان توحيدى را از كتاب اخبار الحكماى قفطى نقل كرده و در آخر گويد ابو حيّان گفت كه من رسائل اخوان الصفا را باستاد خودم محمد بن بهرام ابو سليمان منطقى سجستانى عرضه داشتم پس ابو سليمان گفت جمعيت اخوان الصفا خواسته‌اند كه شريعت را با فلسفه، مربوط ساخته و تطبيق نمايند لكن موفق بمرام خودشان نشده‌اند و نيز بفرموده ذريعه كتاب فارسى ديگرى هم هست در اخلاق، موسوم به اخوان الصفا، تأليف حاج ميرزا على اكبر بن شير محمد همدانى از شاگردان صاحب مستدرك آتى الترجمه كه در سال 1325 ه قمرى در همدان وفات يافته و جنازه‌اش را به نجف اشرف نقل داده‌اند و تمامى كتاب مذكور خود را در كتاب ديگر خرابات نام‌