عليه و آله پرسيد كه إحسان چيست؟ پيغمبر (ص) فرمود: إحسان اين است كه خداى را آن گونه عبادت و پرستش كنى كه گويى تو را مى‌بيند. و آن عبارت است از حاضر دانستن حق تعالى به گونه‌اى كه خودش در كتابهايش و به زبان رسولانش خويش را بدان وصف نموده است، نه آميختن آن به برخى از تأويلات سست- تنها با بعيد دانستن- و نارسايى ادراك عقل نظرى از فهم مقصود الهى از آگاهيدنهايش و تمايل به بعضى از قياسات و توهم تشبيه و اشتراك در صفات.

3/ 23 مرتبه سوم إحسان اختصاص به مشاهده دارد نه شايد(1)، چنانكه به برخى از بزرگان [: حضرت على عليه السلام‌] گفته شد: آيا پروردگارت را ديده‌اى؟ فرمود: خدايى را كه نديده‌ام پرستش نكرده‌ام. و بيان پيغمبر صلى الله عليه و آله بدين مطلب اشاره دارد كه فرموده است: روشنى چشم من در نماز قرار داده شد. و باز (ص) فرموده: نماز نور است. از اين روى بود كه چون وارد نماز مى‌شد، از پشتش- همان گونه كه از پيشش مى‌ديد- مشاهده مى‌كرد.

و مقصود اين نيست كه اين حال در غير نماز هم با او بوده است، و آيه‌اى در سوره لقمان به اين معنى اشاره دارد و آن اينكه: وَ من يُسْلِمْ وَجْهَهُ إِلَى الله وَ هُوَ مُحْسِنٌ [هر كس توجه خويش را خالص براى خدا كند و نيكو كار باشد]- يعنى به تمام ذاتش منقاد و فرمانبردار خدا باشد و مشاهد باشد- فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقى‌ وَ إِلَى الله عاقِبَةُ الْأُمُورِ [لقمان/ 22: به دستاويز محكمى چنگ زده و عاقبت كارها سوى خداست‌].

4/ 23 و همين طور بايد دانست كه براى هر صفتى از اين صفات سه مرتبه است: اولين و ميانين و بالايين. و انديشه كن بيان الهى را كه [فرمود]: لَيْسَ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جُناحٌ فِيما طَعِمُوا إِذا ما اتَّقَوْا وَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ ثُمَّ اتَّقَوْا وَ آمَنُوا ثُمَّ اتَّقَوْا وَ أَحْسَنُوا وَ الله يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ‌