حضوري اوّلي باز مي گردد و همان طور که علم حصولي نظري حرکت در مسير فکري و تلاش استدلالي و برهاني را طلب مي کند ، علوم حضوري پيچيده نيز به تهذيب روح و تزکيه نفس در صحنه جهاد اکبر نيازمند است .

اگر انسان بخواهد ، همان گونه که به اصل واقعيت علم حضوري دارد ، به واقعيت هايي نظير بهشت و جحيم ، به مصداق ( کلاّ لو تعلمون علم اليقين (5) لترون الحجيم )[1]، دانش حضوري داشته باشد و به مقام افرادي چون « حارثة بن مالک » برسد تا به مفاد « کأنّي أنظر إلى عرش ربّي »[2]، گويا شاهد عش خداوند رحمان باشد ، بايد روزگاري ممتد به تهذيب نفس خود بپردازد .

شهودهاي اوّلي و بديهي به واقعيت هاي فراگيري مربوط است که بر انسان و ديگر امور محيط هستند ؛ چندان که راهي براي گريز از آن نيست ، چنان که مفاهيم مأخوذ از آن ها نيز از دوام ، کليت و ثبات برخوردار بوده و بديهي يا اوّلي هستند و مشهودهاي پيچيده به واقعيت هاي جزئي و مقيّد مربوط بوده و مفاهيمي که از اين گونه مشهودات پديد مي آيند ، از طريق اعتماد به حقايقي که بر آن ها محيط هستند ، در معرض آگاهي و علم حصولي قرار مي گيرند .

کساني که با سلوک در مسير شهود گام مي گذارند ، اگر به مشاهده حقايق کليه نائل شوند و با طي مراتب اخلاص در مصاحبت ، با حق مطلق در آيند ، از رصد و کمين شيطان و دخالت او در مشاهدات و مکاشفات انسان در امان مي مانند ، زيرا سقف پرواز شيطان تا آسمان خيال و وهم است و از آن فراتر ، چون قصد ورود و استماع نمايد ، رانده مي شود ؛ ( فمن يستمع الآن يجد له شهاباً رصداً ) .[3]