تصورات و تصديقات بديهي و اوّلي شروع شده و در مسير آگاهيهاي نظري به پيش مي رود ؛ ليکن مفاهيم و ماهياتي که به وجود ذهني موجود هستند ، در ظلّ وجود حقيقي علم قرار دارند و وجود حقيقي علم که ماهيت يا مفهوم علم را به همراه دارد ، همان واقعيت علم است که بدون وساطت مفهوم ، با وجود و هستي عالم متحد و يگانه است . اتحاد عالم با علم که در مرتبه مقدّم بر پيدايش مفاهيم ذهني است ، با نوعي از آگاهي قرين است که از آن به آگاهي حضوري يا شهودي تعبير مي شود .

آگاهي و دانش حصولي ، تنها نسبت به اموري جريان مي يابد که در قالب مفاهيم و ماهيات ظاهر شده باشند . از اين جهت حقايقي که در فراسوي مفهوم يا ماهيت بوده و در عرصه وجود ذهني بروز نداشته و عين واقعيت و حقيقت خارجي هستند ، هرگز از طريق دانش و علم حصولي به دست نمي آيند ، بلکه تنها پس از آنکه به دانش شهودي و حضوري در آمدند ، مفاهيمي که عهده دار حکايت از آنهاست پديد مي آيند و اين مفاهيم نيز کاري جز حکايت و اشارت نسبت به آنچه به شهود دريافت مي شود ، ندارند . به همين دليل مفاهيمي که از آنها حکايت مي نمايد ، براي کسي که از شهود بي بهره است ، بي فايده است .

اصل واقعيت ، واقعيت انسان و همچنين واقعيت و هستي علم ، از زمره همان اموري هستند که به دانش شهودي يافت مي شوند و مفاهيمي که از آنها حکايت مي کنند ، به همراه شهود نخستين ، در ظرف ذهن آدمي پديد آمده و در زمره اوّلين مفاهيم و مفاهيم اوّليه ، به حکايت از مصاديق خود مي پردازند .

همان گونه که آگاهي حصولي داراي اقسام اوّلي ، بديهي و نظري است ، دانش شهودي نيز به اقسامي تقسيم مي شود :

علم حضوري اوّلي آن است که غفلت از آن محال است ، چنان که نفي آن يا شک در آن نيز مستحيل است . علم حضوري بديهي يا نظريِ پيچيده ، به علم