اسم الکتاب : تبيين براهين اثبات خدا المؤلف : جوادی آملی، عبدالله الجزء : 1 صفحة : 46
راه اثبات معلوليت
عميق ترين راه براي اثبات معلوليت هر چيزي ، همانا تحليل عقلي ذات آن چيز
است که اگر چيزي عين هستي محض نبوده و واقعيت مطلق عين ذات او نباشد ، چنين
چيزي اگر بخواهد هستي يابد و از واقعيت برخوردار گردد ، حتماً به سبب غير
است ؛ خواه آن چيزي که هستي محض نيست ، محتاج باشد يا عين حاجت . البته
تغيّر هر چيزي ، اعم از دفعي و تدريجي و حدوث آن ، اعم از ذاتي و زماني ،
نشانه هاي معلول بودن خواهند بود و چيزي که داراي حدوث ذاتي است ، چون در
مقام ذات لا اقتضاست ، نه وجود در ذات او مأخوذ است و نه عدم ، در هر حال
نيازمند به مبدأ فاعلي خواهد بود ؛ ليکن احتياج او به فاعل در طرف وجود
بالذات ، و در طرف عدم بالعرض است ؛ يعني نبودِ علت وجود آن چيز براي تحقق
عدم او کافي است و هرگز معدوم شدن آن چيز محتاج سبب خاص نيست .
تحليل ياد شده ، در جهت شناخت سرّ معلوليت اشيا اين ثمر سودمند
را به بار مي آورد که موجودي که هستي محض عين ذات اوست ، معلول نيست ،
بنابراين اصل، هستي مساوي و مساوق معلوليت نيست ، بلکه چنان که در متن کتاب
بيان شده ، هر چيزي که عين هستي صرف نباشد ، معلول است .
فرق عميقي که الهيون با ماديون دارند ، تنها در اين نيست که هر دو
قائل به عليت و معلوليت عمومي جهان بوده و هر دو براي عالَم مبدأ قائل
هستند ؛ ليکن فقط در وصف آن مبدأ اختلاف دارند ، به طوري که الهيون آن مبدأ
را ذي شعور مي دانند و ماديون آن را مادّه فاقد شعور مي پندارند ، بلکه
تفاوت عميق آنان در اين است که الهيّون براي جهان آفرينش مبدأ فاعلي قائل
هستند و ماديون براي آن فقط مبدأ قابلي قائل اند ، زيرا ماده - که مبدأ
قابلي است نه فاعلي - با تطوّر و تحول و
اسم الکتاب : تبيين براهين اثبات خدا المؤلف : جوادی آملی، عبدالله الجزء : 1 صفحة : 46