برهان مطلب ياد شده به اين صورت ، بدون آن که به استحاله دور و تسلسل استناد نمايد ، ابتدا به اثبات وجود واجب پرداخته و از آن پس ضرورت تناهي سلسله ممکناتي را که واسطه ايجاد قرار مي گيرند ، اثبات مي نمايد و اگر در مواردي در تقرير برهان به ابطال دور و تسلسل نيز استناد کرده اند ، اين استناد نقشي در تتميم برهان نداشته و تنها براي سهولت تعليم و تعلّم و در جهت تفهيم آن مؤثر است ؛ به همين دليل ، به فرض اگر اشکالي بر استحاله دور يا تسلسل در علل مترتب وارد باشد ، اين اشکال خدشه اي به اصل استدلال نمي رساند .

نياز ممکن به غير خود ، به عنوان يک قضيه حقيقيه و موجبه کليه است . به همين دليل ، اين نياز متوجه مجموع عالم نيست تا از ذهني بودن وجود مجموع سخن گفته شود ، بلکه متوجه هر امري است که نسبت آن با هستي و نيستي يکسان باشد و از اين جهت که نياز مستوعب هيچ گاه با رجوع به يک ممکن خاص پاسخ داده نمي شود ، بلکه هر ممکني که در پاسخ از آن کمک گرفته شود ، زير پوشش سؤال قرار گرفته و جواب همچنان نا گفته باقي مي ماند . اگر سؤال متوجه خصوصيات يک شئ خاص باشد ، در پاسخ مي توان از خصوصيات شئ ديگر کمک گرفت ؛ ليکن قضيه چون به صورت حقيقيه و کليه است ، پاسخ آن تنها با امري داده مي شود که در زير پوشش اين قضيه قرار نگيرد ؛ يعني به واقعيتي که وصف امکان نسبت به او صادق نبوده و هستي براي آن ضروري باشد .

سببيت وسايط و فاعليت واجب

امکان ماهوي که حد وسط در برهان امکان و وجوب است ، وصفي است که لازم ذات ماهيت بوده و هرگز از آن منفک نمي شود ؛ يعني ضروري نبودن دو طرف وجود و عدم ، وصف ذاتي ماهيت است و تساوي به وجود و عدم ، لازم قطعي