اسم الکتاب : مباني نظري تجربه ديني المؤلف : الشیرواني، علی الجزء : 1 صفحة : 94
عناصر ذاتى دين هستند، مطرح ساخت.
از نظر اتو احساساتى نظير ترس و لرز، جذبه و شيفتگى، احساس مخلوقيت
و حيرت در برابر موجودى به كلى ديگر و خلاصه آنچه او نام تجربه مينوى را
بر آن مىنهد، در همه فرهنگهاى مختلف و سنتهايى كه زبان، آموزهها، عقايد
و رفتارشان تفاوت فراوانى با يكديگر دارد، رواج دارد و اين امر مىتواند
دليلى باشد بر اين كه هسته مشترك دين را همين احساسات تشكيل مىدهد و همين
احساساتند كه حقيقت تجربه دينى را روشن مىسازند.
نقد و بررسى دليل اوّل: در ارزيابى اين دليل، چند نكته شايان توجه است:
1. مشترك و ماندگار دانستن احساسات خاصى در ميان اقوام و فرهنگهاى
گوناگون، ناشى از توسعه و فراغى است كه براى آن احساسات فرض شده، به
گونهاى كه مىتواند طيف گستردهاى از احوال را شامل گردد، در حالى كه اگر
احساسى خاص كاملاً تحديد شود و مرزهاى مشخصى براى جداسازى آن از ديگر
احساسها تشخيص داده شود، ديگر نمىتوان با همان اطمينان، از عموميت و
اشتراك آن سخن گفت؛ مثلاً مىتوان ادعا كرد اصلِ ترس از عاملى غيرطبيعى در
طول تاريخ حيات بشر، رايج و شايع بوده است؛ اما ادعاى عموميت داشتن ترس از
نيرويى اهريمنى با ويژگىهاى خاص آن، يا ترس از خداى واحد قهار با صفاتى
كاملاً متفاوت، مستند به شواهد كافى تجربى نخواهد بود.[1]
2. مىتوان باور يا باورهاى خاصى و يا حتى اعمال خاصى را نشان داد
كه بنابر شواهد فراوانى، از عموميتى همتاى عموميت احساسات يادشده برخوردار
باشد؛ مانند عقيده به اين كه هر پديدهاى پديدآورندهاى مىخواهد، و باور
به اين كه انسان قائم به خود نبوده، حيات و بقايش وابسته به غير است.
در مورد رفتارها نيز مىتوان همين ادعا را مطرح كرد؛ مثلاً انجام
اعمالى كه موجب جلب خشنودى عامل يا عوامل غيبى مؤثر در جهان گردد، امرى است
كه اسناد تاريخى، حاكى از شيوع آن در جوامع مختلف بشرى است، هر چند متناسب
با فرهنگ هر قومى،
[1] اگر چنين ادعايى بشود، بايد مستند به منبع ديگرى چون وحى باشد.
اسم الکتاب : مباني نظري تجربه ديني المؤلف : الشیرواني، علی الجزء : 1 صفحة : 94