نيست. تأثيرپذيري فلسفه ويلهلم ديلتاي[1] (1833 – 1911) – فيلسوف آلماني که فرزند شباني لوتري بود و مراسلات و مکاتبات شلاير ماخر را تصحيح کرد و شرح حال ناتمامي از او نگاشت – از شلاير ماخر را مي توان از تلاشي که او در بسط نظريه هرمنوتيک شلاير ماخر در همه ابعاد فرهنگي خصوصاً تاريخ مبذول داشت، مشاهده کرد. نظر او اين بود که همه اديان از ثمرات تاريخ بشر هستند، از اين رو تاريخ، نه دين، مي تواند حقيقت انسان را بر او مکشوف سازد. توسعه شيوه هاي جديد تحليل تاريخي و ارزشيابي اعتبار متون مربوط به قرن نوزدهم ره آوردي داشت که ديلتاي آن را آگاهي تاريخي جديد[2] ناميد. او ادعا کرد که اين آگاهي تاريخ آشکارا مبين نسبي بودن هر گونه ادعاي ديني و متافيزيکي است. ديلتاي با آنکه فيلسوف بود، نه متکلم، نفوذ عميقي بر متکلمان پروتستان ليبرال داشت و حتي کساني که نسبي گرايي تاريخي او را مردود مي دانستند، متأثر از افکار او بودند.

تأثير اين آگاهي تاريخي جديد را در ارزشيابي ديني مي توان در آثار مورخ بزرگ آرنولد توين بي[3] (1889 – 1975) يافت. افزون بر کتاب دوازده جلدي مشهور توين بي. با عنوان بررسي تاريخ، او در زمينه مسيحيت، در ميان اديان جهان،[4] در مسيحيت الهيات اپيس کوپال[5] ] يکي از فرقه هاي پروتستان[ کمبريج و مدرسه الهيات يونيون[6] در نيويورک نيز سخنراني کرده است. توين بي. نسبت به عوامل فرهنگي تأثير گذار در رشد اديان جهان، دقت نظر دارد، بويژه مسيحيت کانون توجه او قرار گرفته است. ولي از اين ادعا که حقيقت